| |||||
Motto: Lluiti a la Mort | |||||
[[Image:{{{położenie}}}|200px|(Federalna) Republika Aragońska na mapie]] | |||||
Język(i) urzędowy(e) | aragoński, kataloński | ||||
Stolica | Saragossa | ||||
Największe miasto | Barcelona | ||||
Ustrój Prezydent
Premier |
republika federalna vacat¹ vacat¹ | ||||
Powierzchnia - całkowita - woda (%) |
117 524 km² ~1 | ||||
Populacja - 2006 - gęstość zal. |
20 002 299 170 os./km² | ||||
Waluta | peseta iberyjska (IPT )
| ||||
Strefa czasowa - lato |
UTC UTC | ||||
Strefa czasowa - lato |
{{{scz1}}} UTC{{{scz2}}} | ||||
Secesja okupacja kastyl. wojna domowa |
1009 1807–15 20 stycznia 2006–trwa | ||||
Hymn państwowy | O, Aragó bonica | ||||
Kod ISO | AG | ||||
Nr kierunkowy | +36
| ||||
Etnonim - polski - lokalny |
Aragończyk, Aragonka aragonés, aragonesa (arag.) | ||||
¹ 18 stycznia 2007 roku w Castellónie miał miejsce zamach na życie prezydenta pełniącego także obowiązki premiera, Paulu d'Huesca. Wydarzenie to stało się bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny domowej. |
Aragonia (Aragón, Aragó), oficjalnie Republika Aragońska (República Aragonesa, República Aragónesa) to drugie co do wielkości i najbogatsze kulturowo i gospodarczo państwo Półwyspu Iberyjskiego, położone w Europie Południowej. Na północy Aragonia graniczy z Francją, na wschodzie z Morzem Śródziemnym, a na południu i zachodzie z Kastylią. W skład państwa wchodzą również Baleary.
Ustrój polityczny[]
Aragonia jest jedyną w południowej części Europy republiką federalną. Kraj podzielony jest na pięć wspólnot autonomicznych: Baleary, Caesaraugustę, Franję, Katalonię oraz Walencję. Rząd federalny (gobierno federal/govern federal) ma siedzibę w stolicy konstytucyjnej - Saragossie, jednak część ministerstw i innych urzędów znajduje się w Barcelonie oraz w Walencji.
Głową państwa jest prezydent federacji (president de federación/president de la federació), wybierany przez ogół obywateli w powszechnych, tajnych wyborach na sześcioletnią kadencję z możliwością dwukrotnego powtórzenia. Może zawetować ustawę, ma prawo mianowania ambasadorów oraz konsuli, wybiera także kandydatów na premierów.
Władzę ustawodawczą sprawuje w Aragonii dwuizbowy parlament. Niższa izba, a generalidá/la generalitat, posiada uprawnienia identyczne z polskim Sejmem. Wyższa, la asamblea/la assemblea, posiada głównie funkcje reprezentacyjne, a jej uprawnienia pozwalają tylko na współpracę z izbą niższą podczas przygotowań projektów ustawy.
Struktura administracyjna[]
Piętnaście aragońskich prowincji (probinzias / províncies) zgrupowanych jest w pięciu wspólnotach autonomicznych (comunidás autonomas / comunitats autònomas).
Wspólnoty autonomiczne cieszą się dużą samorządnością w podejmowaniu decyzji. Szczególnie duży nacisk kładzie się w regionach na edukację, służbę zdrowia i system podatkowy. Przyjmowane przez rządy regionalne ustawy mogą zostać jednak zawetowane przez prezydenta federacji a także prefekta wspólnoty.
Mniejszą jednostką administracyjną są prowincje. Są one okręgami wyborczymi, strefami pocztowymi i telefonicznymi, zasadniczo także podaje się w adresie również prowincję, w której miejsce zamieszkania leży. Wiele zadań prowincji zostało w 1954 roku przejęte przez powstałe wówczas wspólnoty autonomiczne.
Obecnie tylko wspólnota autonomiczna Caesaraugusta składa się z tylko jednej prowincji. Pozostałe cztery wspólnoty grupują 3-4 prowincje w większe, silniejsze gospodarczo regiony.
Prowincje podzielone są na comarcas (powiaty). Comarcas to jednostki podziału administracyjnego typowe dla Półwyspu Iberyjskiego. Ich zadania dotyczą najbliższego otoczenia i spraw mieszkańców. W 1954 roku przejęły zadania zlikwidowanych gmin.
Nazwa polska Nazwy lokalne |
Stolica | Prowincje | Stolice prowincji |
---|---|---|---|
Baleary Islas Balears Illes Balears |
Palma de Mallorca | Formentera | La Savina |
Ibiza | Santa Eulària del Riu | ||
Majorka | Palma de Mallorca | ||
Minorka | Ciutadella | ||
Caesaraugusta Caesaraugusta de Zaragoza Caesaraugusta de Saragossa |
Saragossa | Caesaraugusta | Saragossa |
Franja La Francha de Lebán La Franja de Ponent |
Calatayud |
Calatayud |
Calatayud |
Marchia Kastylijska |
Teruel | ||
Pireneje |
Huesca | ||
Katalonia Cataluña Catalunya |
Barcelona | Barcelona | Barcelona |
Costa Dorada | Tarragona | ||
Lleida | Lleida | ||
Północna Katalonia | Andora | ||
Walencja País Balenzian País Valencià |
Walencja | Castellón | Castellón de la Plana |
Segura | Alicante | ||
Turia | Walencja |
Historia[]
Aragonia powstała w roku 713 naszej ery jako marchia, oddzielająca Kastylię-León od Francja. Korzystne położenie regionu na jedynej drodze prowadzącej w stronę Burgos i Lizbony okazało się wkrótce jego przekleństwem. Niedługo po utworzeniu marchii rozpoczęła się wojna francusko-kastylijska. Walki toczyły się głównie na terenie Aragonii, co doprowadziło do upadku niemal wszystkich miast regionu.
Po zakończonej traktatem z Port Bou w 729 roku wojnie wielu mieszkańców opuściło Aragonię, tworząc istniejące do dziś mniejszości we Francji i Włoszech. Król Kastylii-Leónu wysyłał więc nowych osadników z Estremadury i Galicji. Doprowadziło to do niemal całkowitej iberyzacji języka aragońskiego oraz rozbudzenia katalońskiego nacjonalizmu. W 755 roku w Barcelonie i Górnym Ampurdanie wybuchła katalońska rewolta. Kolejne ogniska buntu pojawiły się także w przejętej od Arabów Walencji, którą także zamieszkiwali Katalończycy, oraz wśród nielicznych miejscowości na terenie obecnej wspólnoty autonomicznej Franja.
Buntu nigdy nie opanowano. Rewolta objęła swoim zasięgiem Walencję, Franję i Katalonię, oznaki poparcia dla rewolucji widoczne były także po francuskiej stronie granicy. 25 stycznia 800 roku ogłoszono powstanie Księstwa Katalonii i Aragonii. Nie zostało ono oficjalnie przez nikogo uznane, chociaż miało ciche wsparcie upadających powoli państw arabskich na południu Półwyspu Iberyjskiego oraz Burgundii i Francji.
Okres "dziwnej niepodległości", jak nazwali go późniejsi historycy dobiegł końca w 902 roku, gdy nowy kastylijski monarcha Alfons III zdecydował się na zaatakowanie rebeliantów. Królewska Armada przekroczyła granicę w okolicach Tarazony. Buntownicy byli całkowicie zaskoczeni, poddali Saragossę i Huescę, koncentrując jednocześnie siły pod Lleidą. Wojska królewskie ominęły Lleidę i zdobyły opuszczoną przez wojska Barcelonę.
do uzupełnienia
Zamach stanu[]
18 stycznia 2007 roku prezydent Aragonii oraz pełniący funkcję premiera Paulu d'Huesca został zastrzelony przez nieznanych sprawców w budynku Zgromadzenia Prowincji Castellón w Castellónie de la Plana. Po zamachu w rządzie federalnym rozpoczęła się dyskusja na temat przyszłości kraju oraz ewentualnego następcy zabitej głowy państwa. Obrady zakończyły się samorozwiązaniem parlamentu oraz podziałem politycznym na trzy stronnictwa:
- stronnictwo demokratyczne – teoretyczna kontynuacja dotychczasowego rządu.
- stronnictwo nacjonalistyczne – dąży do aragonizacji całego państwa i przędsięwziąć bardziej aktywną politykę zagraniczną.
- la Generalitat – stronnictwo katalońskie, dążące do utworzenia niepodległej Katalonii.
Albania | Aragonia | Belgia | Burgundia | Czarnogóra | Czechy | Dania | Estonia | Finlandia | Francja | Grecja | Holandia | Irlandia | Kaledonia | Kastylia | Kencyrla | Luksemburg | Niemcy | Norwegia | Pomorze | Portugalia | Słowacja | Szwecja | Węgry | Wielka Wołoszczyzna | Włochy | Zjednoczone Królestwo | |
Kandydaci o nieustalonej dacie przystąpienia: Bułgaria | Helwecja | Polska | Serbia |
Albania • Aragonia • Austria • Belgia • Bułgaria • Burgundia • Chorwacja • Czarnogóra • Czechy • Dania • Estonia • Finlandia • Francja • Grecja • Helwecja • Holandia • Inflanty • Irlandia • Kaledonia • Kastylia • Kencyrla • Kur-Lit • Liechtenstein • Luksemburg • Łużyce • Malta • Monako • Niemcy • Norwegia • Polska • Pomorze • Pomorze Przednie • Portugalia • Republika Gocka • Republika Serbska • San Marino • Słowacja • Słowenia • Słowenia Południowa • Swebia • Szwecja • Turcja • Węgry • Wielka Wołoszczyzna • Włochy • Zjednoczone Królestwo • Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich
Terytoria autonomiczne: Abchaska SRR • Baszkirska SRR • Białoruska SRR • Czuwaska SRR • Górska FSRR • Kałmucka SRR • Karelo-Fińska SRR • Komijska SRR • Maryjska SRR • Mołdawska SRR • Mordwińska SRR • SRR Niemców Nadwołżańskich • Rosyjska FSRR • Rumunia • Tatarska SRR • Udmurcka SRR • Ukraińska SRR • Wyspy Normandzkie • Wyspy Owcze • Żertwia
Terytoria zależne: Glacja • Szetlandy