Lecţia 1: Salut, ce mai faci?[]
Lekcja 1: Cześć, jak się masz?
- W tej lekcji zajmiemy się
- rumuńskimi głoskami i akcentem
- podstawowymi powitaniami i pożegnaniami
- podstawowymi zwrotami grzecznościowymi
- zaimkami osobowymi w mianowniku
Fonologia[]
Fonologia języka rumuńskiego zbliżona jest do języków: włoskiego i hiszpańskiego. Język ten charakteryzuje się niewielkim zestawem samogłosek (7+2), rozbudowanym systemem dy- i tryftongów, a także mnogością spółgłosek. Nie zachodzą tu zjawiska takie jak ubezdźwięcznienia, udźwięcznienia czy uproszczenia grup spółgłoskowych, a każda głoska musi być artykułowana wyraźnie.
Samogłoski[]
Podobnie jak język hiszpański, rumuński nie posiada wielu samogłosek. Jest to wynikiem silnego wpływu języków słowiańskich.
| MAF | Grafem | Przykład | Uwagi | Polski odpowiednik |
|---|---|---|---|---|
| /a/ | a | parafrază (parafraza) | a | |
| /e/ | e | pericol (niebezpieczeństwo) | e (zbliżony) | |
| /i/ | i | a izbucni (wybuchać) | i | |
| /o/ | o | ochi (oko) | o (zbliżony) | |
| /u/ | u | ulei (olej) | W wyrazie sunt często słychać /ɨ/. Wynika to z popularnego, chociaż na terenie Rumunii niepoprawnego, zapisu sînt. | u, ó |
| /ɨ/ | î, â, (u, patrz komentarz wyżej) | început (początek), cândva (kiedykolwiek) | W Rumunii i Wojwodinie używa się "î" na początku i na końcu wyrazu oraz w złożeniach z danym wyrazem, ale już nie w formach czasownika. Litery "â" używa się wewnątrz wyrazu. W Mołdawii tylko rodzina wyrazu România pisana jest przez â. | y |
| /ə/ | ă | fără (bez) | brak, zastąpienie /ə/ przez /e/ jest postrzegane jako dość pretensjonalne, ale nie przeszkadza w zrozumieniu. |
Dodatkowo, istnieje kilka zapożyczeń, w których zachowano dwa dźwięki nie istniejące w słowach rodzimych:
| MAF | Grafem | Przykład | Polski odpowiednik |
|---|---|---|---|
| /ø/ | eu, oe, ... | bleu | y (przybliżony) |
| /y/ | u, ü, ... | fü(h)rer | i (przybliżony) |
Dyftongi[]
Dyftongi rumuńskie dzielą się na opadające i wznoszące, i są zbudowane z "czystej" samogłoski i półsamogłoski. Ich opanowanie jest dość trudne, ale konieczne, gdyż często pojawiają się w rdzennych, najważniejszych słowach języka.
- Opadające
| MAF | Grafem | Przykład |
|---|---|---|
| /aj/ | ai | rai (raj) |
| /aw/ | au | sau (albo) |
| /ej/ | ei | trei (trzy) |
| /ew/ | eu | greu (ciężki) |
| /ij/ | ii | mii (tysiące) |
| /iw/ | iu | scriu (piszę) |
| /oj/ | oi | noi (my) |
| /ow/ | ou | ou (jajko) |
| /uj/ | ui | pui (kładziesz) |
| /əj/ | ăi | căi (drogi) |
| /əw/ | ău | rău (zły) |
| /ɨj/ | âi, îi | mâine (jutro) |
| /ɨw/ | âu, îu | râu (rzeka) |
- Wznoszące
| MAF | Grafem | Przykład |
|---|---|---|
| /e̯a/ | ea | stea (gwiazda) |
| /e̯o/ | eo, e o | Gheorge (Jerzy) |
| /e̯u/ | e u (łączenie międzywyrazowe) | pe un (na (jakimś)) |
| /ja/ | ia | ziar (dziennik) |
| /je/ | ie, e (zaimki osobowe i formy czasownika a fi) | miere (miód) |
| /jo/ | io | iot (jot) |
| /ju/ | iu | a iubi (kochać) |
| /o̯a/ | oa | scrisoare (list) |
| /wa/ | ua | ziua (dzień (konkretny)) |
| /wə/ | uă | plouă (pada) |
| /wɨ/ | uâ, uî | plouând (padając) |
Tryftongi[]
| MAF | Grafem | Przykład |
|---|---|---|
| /e̯aj/ | eai | ceainic (czajnik) |
| /e̯aw/ | eau | beau (piję) |
| /jaj/ | ia i, i-ai, ia-i | mi-ai dat (dałeś mi) |
| /jaw/ | iau | iau (biorę) |
| /jej/ | iei, ei (zaimki osobowe i formy czasownika a fi) | iei (bierzesz) |
| /jew/ | ieu, eu (zaimki osobowe i formy czasownika a fi) | eu (ja) |
| /joj/ | ioi | picioica (ziemniak (konkretny)) |
| /jow/ | iou | maiou (podkoszulek) |
| /o̯aj/ | oai | englezoaică (Angielka) |
| /waj/ | uai | înşeuai (siodłałeś) |
| /waw/ | uau | înşeuau (siodłaliście) |
| /wəj/ | uăi | rouăi (rosy (dopełniacz)) |
| /e̯o̯a/ | eoa | pleoape (powieki) |
| /jo̯a/ | ioa | creioane (ołówki) |
Spółgłoski[]
| Fonem | Grafem | Przykład | Uwagi | Polski odpowiednik |
|---|---|---|---|---|
| /p/ | p | pace (pokój) | p | |
| /b/ | b | bun (dobry) | b | |
| /t/ | t | tare (ciężki) | t | |
| /d/ | d | surd (bezdźwięczny) | d | |
| /c/ | ch | ochi (oko) | Dopuszczalna wymowa /k/. | ki |
| /ɟ/ | gh | îngheţată (lód) | Dopuszczalna wymowa /g/. | gi |
| /k/ | c | cal (koń) | C przed e i i reprezentuje dźwięk /ʧ/. | k |
| /g/ | g | oglindă (lustro) | G przed e i i reprezentuje dźwięk /ʤ/. | g |
| /ʦ/ | ţ | speranţă (nadzieja) | c | |
| /ʧ/ | c | cine (kto) | C reprezentuje dźwięk /ʧ/ tylko przed e i i. | cz, ć |
| /ʤ/ | g | frânge (przepołowić) | G reprezentuje dźwięk /ʤ/ tylko przed e i i. | dż, dź |
| /f/ | f | foc (ogień) | f | |
| /v/ | v | vară (lato) | w | |
| /s/ | s | masă (stół) | s | |
| /z/ | z | văzut (widziany) | z | |
| /ʃ/ | ş | şarpe (wąż) | sz, ś | |
| /ʒ/ | j | împrejurime (okolica) | ż, ź | |
| /h/ | h | pahar (kieliszek) | Alofony: /ç/, jeśli poprzedza i, /x/, jeśli poprzedza samogłoskę inną niż a i i. | h |
| /m/ | m | măr (jabłko) | m | |
| /n/ | n | sunet | Alofon /ŋ/ przed k i g. | n |
| /l/ | l | mal (nabrzeże) | W dialektach mołdawskich i marmaroskich alofon /ɫ/ na końcu wyrazu. | l |
| /r/ | r | mare (duży) | W dialektach mołdawskich i marmaroskich alofon /ɾ/ wewnątrz i na końcu wyrazu. | r |
Uwagi[]
W języku rumuńskim nie zachodzą procesy fonetyczne typowe dla języków słowiańskich: uproszczenia grup spółgłoskowych, udźwięcznienia i ubezdźwięcznienia, a najdłuższą zbitką spółgłoskową jest ptspr w wyrazie optsprezeci (osiemnaście). Prawidłowa artykulacja spółgłosek dźwięcznych i bezdźwięcznych jest konieczna do sprawnej komunikacji, gdyż istnieją pary minimalne, w których znaczenie wyrazu odróżnia wyłącznie dźwięczność (lub jej brak).
Dialektowe zróżnicowanie języka rumuńskiego nie jest zbyt duże, a same dialekty i gwary nie różnią się znacznie. Na ich cechy zwrócimy uwagę w kolejnych lekcjach.
Akcent[]
Akcent w języku rumuńskim jest całkowicie nieregularny, identycznie jak w rosyjskim. Czasem tylko po akcencie można odróżnić czasowniki w czasie teraźniejszym, przeszłym dokonanym i przeszłym niedokonanym. Podczas kursu nad akcentowanymi sylabami zostanie umieszczony akcent lekki (á é í ó ú ắ ấ î́).
Dialog #1[]
 | |
|
<br=clear>
| ||
|
Prosty dialog między Gheorghem i Anuţą to typowy początek rozmowy między dwoma znajomymi w Rumunii. Salút może być także zastąpione przez búnă. Użycie bună jest odrobinę mniej poufałe, gdyż słowo to jest skrótem od bardziej oficjalnych powitań, które przedstawione zostaną w kolejnym dialogu.
W dialogu wystąpił utarty zwrot ce mai faci, oznaczający jak się masz. Istnieją jeszcze dwa warianty tego pytania:
- Ce fáci? — właściwie nie różni się niczym od powyższego, jednak jest dość dwuznaczne, ponieważ może zostać zrozumiane także jako co robisz lub czym się zajmujesz
- Ce mai fáceţi? — może zostać zadane, jeśli pytamy więcej niż jedną osobę na raz, albo gdy pytamy osobę, z którą łączą nas bardziej formalne stosunki, lub której nie znamy. Formy drugiej osoby liczby mnogiej czasowników są bowiem, podobnie jak w języku francuskim, traktowane także jako formy formalne Pan/Pani.
Ćwiczenia wymowy[]
Nieakcentowanego, niepodwojonego i, niebędącego częścią dyftongu na końcu wyrazu w języku rumuńskim nie wymawia się. Znak ten służy do słabego zmiękczania poprzedzającej go spółgłoski. W pierwszym dialogu pojawiły się trzy słowa, w których i wymawiane jest inaczej:
- a multumí — i akcentowane, wymawiane jako /i/
- mai — i w dyftongu, wymawiane jako /j/
- fáci — i nieakcentowane po spółgłosce na końcu wyrazu, delikatnie zmiękcza /ʧ/. Oznaczane w transkrypcji fonetycznej jako /ʲ/.
Przeczytaj głośno następujące słowa:
- fáceţi • prínzi • áripi
- voi • rai • meréi
- sopravieţuí • sfârşí • dorí
Dialog #2[]
| |
|
<br=clear>
| ||
|
Podobnie jak w języku hiszpańskim i angielskim, w rumuńskim odpowiednik polskiego dzień dobry zależy od pory dnia. Rano, mniej więcej do godziny dziesiątej, mówi się búnă dimineáţa. Później, do godziny osiemnastej, lub do zapadnięcia zmroku, jeśli słońce zachodzi przed osiemnastą, mówi się búnă ziua. Po osiemnastej, podobnie jak w Polsce, obowiązuje zwrot dobry wieczór, czyli búnă seára. Na szczęście, do widzenia i dobranoc mają tylko po jednym odpowiedniku, kolejno la revedére i noápte búnă.
Słowa domn(ul), doámnă(a) i dumneavoástră to trzeci z "poziomów grzeczności" w języku rumuńskim. Jeśli nie jesteśmy pewni jak się do kogoś zwrócić, należy zastosować te formy, pamiętając, że słowo domn zyskuje w wołaczu końcówkę -ule (dómnule). Dumneavoástră może być używane zarówno w odniesieniu do mężczyzn, jak i kobiet. Drugi poziom, nieco mniej oficjalny, to słowo dumneatá, używane tak samo jak dumneavoastră. Poziom pierwszy to standardowe mówienie sobie na ty, czyli po prostu tu.
W odmianach czasownika, dumneavoástră i dumneatá są traktowane jako zaimki osobowe drugiej osoby liczby mnogiej.
Słówko vă to zaimek osobowy dopełnienia bliższego, utworzony od zaimka voi, oznaczającego wy. Jako, że słowa duumneavoástră i dumneatá są traktowane w odmianach tak samo jak voi, vă jest także ich zaimkiem. Tabela poniżej przedstawia zaimki osobowe w mianowniku, formami odmienionymi zajmiemy się w kolejnych lekcjach.
| ||
|
Godna uwagi jest nieco nieregularna wymowa zaimków eu, el, ea, ei i ele. Przed /e/ wymawiana jest jeszcze półsamogłoska /j/ (/jew/, /jel/, /je̯a/, /jej/, /jele/).
Ćwiczenia[]
- Jak przywitasz się:
- z najbliższym przyjacielem?
- wchodząc wcześnie rano do piekarni?
- wsiadając po południu do taksówki?
- z koleżanką z klasy?
- Jak pożegnasz się z wyżej wymienionymi osobami?