Język apentulski (ap. ȝapeϯö) - język używany przez rasę Niewdziosek w świecie Gruszek na wierzbie i śliwek na sośnie. Powszechnie uważany jest za niezwykle romantyczny (głównie ze względu na obecność szczęku zębowego) i niezwykle trudny (głównie ze względu na aglutynacyjną gramatykę). Język apentulski zapisywany jest łacinką (na codzień) oraz własnym alfabetem (w conworldzie).
Fonetyka i fonologia[]
Aparat mowy u Niewdziosek zbudowany jest inaczej, niż u ludzi i większości innych istot, których języki są znane. Podstawowe rozbieżności to:
- brak jamy nosowej (stąd w j.apentulskim brak głosek nosowych);
- inna budowa gardła, umożliwiająca artykulację spółgłosek drżących i uderzeniowych;
- zdolność chowania zębów w dziąsłach i ponownego wysuwania ich, co umożliwia powstanie szczęku zębowego oraz rozróżnienie głosek zębowych i bezzębowych, które w niektórych przypadkach jest opozycją fonemiczną.
Samogłoski[]
W języku apentulskim mamy do czynienia z następującymi samogłoskami:
- A a [a]
- E e [æ, ɛ]
- O o [o]
- Ö ö [ø, ɵ]
- I i [i]
Spółgłoski[]
Spółgłoski zwarte:
- P p [p]
- T t [t̪]
- K k [k]
- Ϯ ϯ [t̪̗] - spółgłoska bezzębowa zwarta bezdźwięczna - artykułowana tak jak [t̪], z tą różnicą, że zęby pozostają schowane.
Spółgłoski drżące i uderzeniowe:
- V v [ʙ]
- R r [ɹ]
- Ɍ ɍ [r]
- Z z [я̟̆] - spółgłoska gardłowa uderzeniowa dźwięczna
- Ƶ ƶ [я̟] - spółgłoska gardłowa drżąca dźwięczna
Spółgłoski półotwarte:
- L l [l]
- Λ λ [l̪̗] - spółgłoska bezzębowa boczna półotwarta dźwięczna - artykułowana tak jak [l], z tą różnicą, że zęby pozostają schowane.
- Ł ł [ɮ]
- Dł dł [dɮ]
Mlaski i szczęki:
- B b [kʘ]
- J j [kǂ]
- Ȝ ȝ [ʭ̪̗] - szczęk zębowy - powstaje, gdy w wyniku gwałtownego wysunięcia górne i dolne zęby uderzają o siebie.
Dalsze uwagi[]
Akcent jest stały i pada zawsze na pierwszą sylabę słowa.
Sylaba ma schemat CV.
Szczęk zębowy występuje tylko w nagłosie.
Zasady te nie odnoszą się do I negacji.
Gramatyka[]
Język apentulski jest językiem aglutynacyjnym, używającym głównie sufiksów. Szyk zdania bywa różny, nie jest on jednak dowolny. Ważną rolę spełnia zasada dysharmonii samogłoskowej.
Dysharmonia samogłoskowa[]
Ogólnie sufiksy w j. apentulskim można podzielić pod względem ilości wariantów na jedno-, dwu- trój- a nawet czteropostaciowe. W wariancie sufiksu dodanym do słowa znajdzie się zawsze samogłoska najmniej podobna fonetycznie do ostatniej samogłoski tematu lub rdzenia.
warianty samogłosek | zapis skrócony | po a | po e | po o | po ö | po i |
---|---|---|---|---|---|---|
i | i1 | i | i | i | i | i |
o | o1 | o | o | o | o | o |
a e | a2 | e | a | e | a | a |
o ö | o2 | ö | o | ö | o | o |
a e o | a3 | e | o | e | a | o |
o ö i | o3 | ö | o | i | o | o |
a e o ö | a4 | ö | o | e | a | o |
Przykładowo sufiks liczebników porządkowych -jiλi1 będzie miał zawsze tę samą formę: dłö-jiλi "pierwszy", re-jiλi "drugi", ba-jiλi "czwarty" itd. Dwupostaciowy sufiks czasu przeszłego I -dła2 będzie ulegał dysharmonii miejsca artykulacji: pivote-dła "chmurze w przeszłości" ȝeta-dłe "jajku w przeszłości" itd. Natomiast trójpostaciowy sufiks słowotwórczy -ka3la2 będzie miał też częściowo dodatkową dysharmonię labialną, a ponadto jego drugi element będzie się dysharmonizował z pierwszym, stąd pivote-kole "to, co wypadło z chmury; opad", ȝeta-kela "to, co wyszło z jajka; pisklak", ȝapeϯö-kale "to, co wysunęło się z Niewdzioska; kończyna" itp.
Imię[]
Klasy[]
Imiona w języku apentulskim podzielone są na 15 klas. Klasy nie są budowane na zasadzie podobieństwa między wszystkimi zawartymi w nich elementami, skupiają natomiast mniejsze grupy elementów, przeciwwstawiając wzmacniając ich opozycję do innych, podobnych elementów. Przykładowo wyraz ȝapeϯö może oznaczać pojedynczego Niewdzioska (pojedyncze Niewdzioski), całą rasę Niewdziosków, j. apentulski lub Wzgórze Apentulskie i zależnie od przyjętego znaczenia będzie on należał odpowiedio do klasy I, II, IV lub XII.
Formalnym wyznacznikiem klasy słowa jest klasyfikator, czyli sufiks przyłączany do innych wyrazów, wchodzących w związki (zwykle związki przynależności) z danym wyrazem.
- ȝapeϯö
- Niewdziosek
- Niewdziosek/język apentulski/ rasa Niewdziosków/Wzgórze Apentulskie - tu tłumaczenie jest kontekstowe
- łelapiva ȝapeϯö
- brzydki-kl.I Niewdziosek
- brzydki Niewdziosek
- łelapiλo ȝapeϯö
- brzydki-kl.II Niewdziosek
- brzydkie rasa Niewdziosków
- łelapipi ȝapeϯö
- brzydki-kl.IV Niewdziosek
- brzydki język Niewdziosków (brzydki j. apentulski)
- łelapibo ȝapeϯö
- brzydki-kl.XII Niewdziosek
- brzydkie Wzgórze Apentulskie
Tabela klas[]
klasa | zawartość | klasyfikator |
---|---|---|
I | istoty rozumne (osoby) | va2 |
II | substancje chemiczne, ludy | λa3 |
III | maszyny, drzewa | ba4 |
IV | owoce, warzywa, języki, procesy chemiczne | pi1 |
V | instytucje, żywioły, naczynia | ki1za |
VI | krzewy, zwierzęta lądowe | ϯo3ɍa3 |
VII | części (przód, tył...), owady | dło3 |
VIII | ptaki, grzyby | ja2 |
IX | części ciała, liczebniki | ło3 |
X | zwierzęta wodne, sztućce | po2lo2 |
XI | potrawy, elementy ubioru | vo3 |
XII | miejsca (konkretne) | bo2 |
XIII | kształty, cechy | ra3ko2 |
XIV | kolory, elementy krajobrazu | λo1 |
XV | czasowniki | ko3ko2 |
tabela do uzupełnienia
Konstrukcje przydawkowe[]
Konstrukcje takie tworzy się, dodając klasyfikator elementu określanego do elementu określającego. Element okrelający najczęściej stawiamy przed określanym (taka kolejność jest obowiązkowa, jeśli w zdaniu są inne elementy tej samej klasy co określany). Konstrukcje takie wyrażają zarówno przynależność, jak i posiadanie cechy. Przy użyciu konstrukcji przydawkowych można też opisywać czasowniki (w tłumaczeniu na polski najlepiej oddaje się taką konstukcję użyciem przysłówka).
Przykłady użycia konstrukcji przydawkowej[]
- bagöriλo bevi
- krew-kl.XIV czerwony
- krwista czerwień, krwiście czerwony
- beviλo bagöri
- czerwony-kl.II krew
- czerwona krew
- łelapiva ȝapeϯö
- brzydki-kl.I Niewdziosek
- brzydki Niewdziosek
- ȝapeϯörakö łelapi
- Niewdziosek-kl.XIII brzydki
- brzydki jak rasa Niewdziosków, brzydki jak wygórze apentulskie, brzydota niewdzioskowa - możliwe też inne tłumaczenia
- poɍizaköko puϯi
- znajka-kl.XV iść
- iść, chodzić jak Znajka (po znajkowemu, tak jak robią to znajki), znajkowate chodzenie
- poɍizaköko puϯiva ȝapeϯöra
- znajka-kl.XV iść-kl.I Niewdziosek-DAT-ter.
- Niewdziosek idzie (sobie) jak Znajka
Przypadki główne[]
Tzw. celownik[]
Wyraża bezpośredniego odbiorcę czynności (adresat - A). Jest to najważniejszy przypadek. Z rzeczownikiem stojącym w celowniku uzgadnia się orzeczenie. On również przyłącza sufiksy czasów i trybów. Celownik nie posiada końcówki.
W zależności od budowy całego zdania celownik może utożsamiać się z wykonawcą czynności (S), z obiektem czynności (O), z jej ostatecznym odbiorcą (destynat - D), z jej nadawcą (N) lub z żadnym z nich. Nigdy jednak nie będzie przyłączał końcówek innych przypadków (np. jeśli w zdaniu A jest tożsamy z S, to wystąpi on tam tylko jeden raz - w celowniku).
Mianownik[]
Wyraża wykonawcę czynności (S). Posiada końcówkę ta2.
Biernik[]
Wyraża obiekt czynności (O). Posiada dwie końcówki, których używa się zamiennie ka2 oraz ƶo2. Gdy O=A, możliwe jest użycie w tłumaczeniu strony biernej.
Destynatyw[]
Wyraża ostatecznego odbiorcę czynności (D). Jego końcówką jest bo2.
Kauzatyw[]
Wyraża nadawcę czynności (N). Jego końcówką jest pa4ϯo1. Gdy w zdaniu nieprzechodnim N=A oraz gdy w zdaniu przechodnim N stoi przed V, możliwe jest użycie w tłumaczeniu strony sprawczej.
Przykłady użycia przypadków głównych[]
- V(S=A)
- puϯiva ȝapeϯöra
- iść-kl.I Niewdziosek-DAT-ter.
- Niewdziosek idzie (sobie)
- OV(S=D=A)
- pałake λazeva ȝapeϯöra
- jabłko-ACC kraść-kl.I Niewdziosek-DAT-ter.
- Niewdziosek kradnie (sobie) jabłko
- OVSA
- pałake λazeva poɍizate ȝapeϯöra
- jabłko-ACC kraść-kl.I Znajka-NOM Niewdziosek-DAT-ter.
- Znajka kradnie jabłko Niewdzioskowi
- (O=A)VSD
- pałare λazepi poɍizate ȝapeϯöbo
- jabłko-DAT-ter. kraść-kl.IV Znajka-NOM Niewdziosek-DEST
- Znajka kradnie jabłko (jabłku) dla Niewdzioska
- OVSDA
- pałake λazeva dłobölita poɍizabö ȝapeϯöra
- jabłko-ACC. kraść-kl.I Sobal-NOM Znajka-DEST Niewdziosek-DAT-ter.
- Sobal kradnie jabłko Niewdzioskowi dla Znajki
- V(S=A)N
- puϯiva ȝapeϯöra pödłaɍapöϯo
- iść-kl.I Niewdziosek-DAT-ter wyrocznia-CAUS.
- Wyrocznia sprawiła, że Niewdzioskowi idzie (sobie)
- VS(N=A)
- puϯikiza ȝapeϯöta pödłaɍare
- iść-kl.V Niewdziosek-NOM wyrocznia-DAT-ter.
- Wyrocznia każe (sobie) Niewdzioskowi iść
- OV(S=D=A)N
- pałake λazeva ȝapeϯöra pödłaɍapöϯo
- jabłko-ACC kraść-kl.I Niewdziosek-DAT-ter wyrocznia-CAUS.
- Wyrocznia sprawiła, że Niewdziosek kradnie (sobie) jabłko
- NV(O=A)(S=D)
- pödłaɍapöϯo λazepi pałare ȝapeϯöta
- wyrocznia-CAUS kraść-kl.IV jabłko-DAT-ter Niewdziosek-NOM.
- Wyrocznia każe Niewdzioskowi ukraść jabłko (jabłku) (dla Niewdzioska)
- (N=D)(O=A)VS
- pödłaɍapöϯo pałare λazepi ȝapeϯöta
- wyrocznia-CAUS jabłko-DAT-ter kraść-kl.IV Niewdziosek-NOM.
- Wyrocznia każe Niewdzioskowi ukraść jabłko (jabłku) (dla wyroczni)
- (N=A)OVS
- pödłaɍare pałake λazekiza ȝapeϯöta
- wyrocznia-DAT-ter jabłko-ACC kraść-kl.V Niewdziosek-NOM.
- Wyrocznia każe Niewdzioskowi ukraść jabłko (wyroczni)
- SV(N=A)O
- ȝapeϯöta λazekiza pödłaɍare pałake
- Niewdziosek-NOM kraść-kl.V wyrocznia-DAT-ter jabłko-ACC.
- Wyrocznia sprawiła, że Niewdziosek kradnie jabłko (wyroczni)
- OVSAN
- pałake λazeva poɍizate ȝapeϯöra pödłaɍapöϯo
- jabłko-ACC kraść-kl.I Znajka-NOM Niewdziosek-DAT-ter wyrocznia-CAUS.
- Wyrocznia sprawiła, że Znajka kradnie jabłko Niewdzioskowi
- (O=A)VSDN
- pałare λazepi poɍizate ȝapeϯöbo pödłaɍapöϯo
- jabłko-DAT-ter. kraść-kl.IV Znajka-NOM Niewdziosek-DEST wyrocznia-CAUS.
- Wyrocznia sprawiła, że Znajka kradnie jabłko (jabłku) dla Niewdzioska
- OVSDAN
- pałake λazeva dłobölita poɍizabö ȝapeϯöra pödłaɍapöϯo
- jabłko-ACC kraść-kl.I Sobal-NOM Znajka-DEST Niewdziosek-DAT-ter wyrocznia-CAUS.
- Wyrocznia sprawiła, że Sobal kradnie jabłko Niewdzioskowi dla Znajki
- NVOSDA
- pödłaɍapöϯo λazeva pałake dłobölita poɍizabö ȝapeϯöra
- wyrocznia-CAUS kraść-kl.I jabłko-ACC Sobal-NOM Znajka-DEST Niewdziosek-DAT-ter.
- Wyrocznia każe Sobalowi ukraść jabłko Niewdzioskowi dla Znajki
Przypadki lokalne[]
do napisania
Czasy[]
W j. apentulskim występuje 10 czasów prostych i 3 złożone. Końcówki czasów dołączane są do imienia w celowniku (adresata).
Przeszłe[]
Czasy przeszłe pierwszy (końcówka dła2) i drugi (końcówka la4) wyrażają czynność jednokrotną, używa się ich zamiennie. Czas przeszły trzeci (to2ϯi1) wyraża czynność wielokrotną, cykliczną, zwyczaj. Czas historyczny (vo3) służy do opowiadania o wydarzeniach mających miejsce w odległej przeszłości.
Teraźniejsze i przyszłe[]
Czas teraźniejszy pierwszy (tzw. czas chwili obecnej - końcówka ɍa2ro2) wyraża zawsze rzecz dziejącą się dokładnie w momencie mówienia. Drugi czas teraźniejszy (końcówka ra2) wyraża chwilę obecną (może więc zastępować czas ter. I) oraz jej najbliższe otoczenie - tuż przed chwilą i tuż za chwilę. Trzeci czas teraźniejszy (jo1) sygnalizuje czynność powtarzającą się, zwyczaj. Czas teraźniejszo-przyszły (zo2) jest czasem najbardziej ogólnym - wyraża czynność dziejącą się w teraźniejszości (może być używany zamiennie z I, II oraz III cz. teraźniejszym) lub w przyszłości, jeśli jej zajście jest pewne lub prawie pewne. Zasadniczy czas przyszły (bi1) wyraża czynność mającą mieć miejsce w odległej przyszłości lub taką, której nadejścia mówiący nie jest pewien (plany, obawy).
Wieczny[]
Służy do wyrażania ogólnych prawd i czynności, które mają miejsce zawsze. Jego końcówką jest ϯo1λe.
Czasy złożone[]
Powstają z nałożenia końcówek czasu przeszłego drugiego (nigdy pierwszego!) na końcówki niektórych innych czasów. Czas teraźniejszo-przeszły (czas przeszły chwili obecnej) ma końcówkę ra2lo2 i oznacza czynność przeszłą trwającą w momencie, o którym jest mowa. Czasy przeszło-przyszłe wyrażają czynność, która w przeszłości miała się dopiero wydarzyć; pierwszy (zo2la2) z nich używany jest, gdy zdarzenie było wyczekiwane, spodziewane, drugi (bi1lö), gdy było niespodzianką.
Przykłady użycia czasów[]
- vikika kidöva łapatapoɍero
- wiki-ACC zmieniać-kl.I Hapana_Mtu-DAT-ter.I
- Hapana Mtu edytuje (sobie) wiki (dokładnie w tej chwili)
- ȝaliva łapatapore pikiłaλadłö pöjepape
- siedzieć-kl.I Hapana_Mtu-DAT-ter.II komputer-kl.VII przód-ADESS
- Hapana Mtu siedzi (sobie) przed komputerem (w tej chwili, przed nią i po niej)
- rovipakiza łapatapote vikijo
- pisze-kl.V Hapana_Mtu-NOM wiki-DAT-ter.III
- Hapana Mtu jest osobą piszącą na wiki (dosł. HM pisuje (komu? czemu?) wiki)
- rovipakiza łapatapote łekiza povökalezo
- pisze-kl.V Hapana_Mtu-NOM ten-kl.V artykuł-DAT-ter.przy.
- Hapana Mtu pisze/będzie pisał (jeszcze coś) w tym artykule (temu artykułowi)
- ϯapoɍeƶo ȝepikiza łekiza povökalebi
- medal-ACC dostać-kl.V ten-kl.V artykuł-DAT-przy.
- ten artykuł dostanie (sobie) medal (nic pewnego, spekulacja odnośnie przyszłości)
do dokończenia
Tryby[]
do napisania
Czasownik[]
Formalnie czasowniki (nazwy czynności) stanowią XV klasę imion.
do rozbudowania
Liczebnik[]
Liczebniki główne[]
Formalnie liczebiki główne (nazwy ilości) stanowią IX klasę imion.
System liczb apentulskich opiera się na ósemce. Na poszczególne jego poziomach (jednostki, ósemki, 64-ki, 512-ki, 4096-ki) liczby nie układają się jednak na jednakowych wektorach, lecz naprzemian oscylują w dwóch odwrotnych podsystemach o jednakowym elemencie początkowym.
Przy podawaniu jednostek, 64-ek i 4096-ek używamy podsystemu: dłö, re, bi, pa, łöla, λa, łi.
Przy podawaniu ósemek i 512-ek używamy podsystemu: dłö, łi, λa, łöla, pa, bi, re.
1 dłö
2 re
3 bi
4 pa
5 łöla
6 λa
7 łi
8 ga dłö
9 ga dłö dłö
10 ga dłö re
11 ga dłö bi
12 ga dłö pa
13 ga dłö łöla
14 ga dłö λa
15 ga dłö łi
16 ga łi
24 ga λa
32 ga łöla
40 ga pa
48 ga bi
56 ga re
64 ƶoki dłö
128 ƶoki re
192 ƶoki bi
256 ƶoki pa
...
512 ϯajözo dłö
1024 ϯajözo łi
1536 ϯajözo λa
...
2762 ϯajözo pa ƶoki bi ga dłö re
...
4096 vabi dłö
8192 vabi re