Język areński Ŝiri aràni | |
---|---|
Utworzenie: | Timpul w 19 grudnia 2009 |
Cel utworzenia: | w rzeczywistości dla własnej przyjemności oraz do użytku w conworldzie |
Używany w (Nescyria i Merycja): | Prezja, Arenia, Terytoria Sporne |
Ilość mówiących (Nescyria i Merycja) | ok. 72 mln |
Sposoby zapisu: | alfabet łaciński, w przeszłości także ogloński |
Typologia: | VSO |
Klasyfikacja: | języki sztuczne |
Status urzędowy | |
Język urzędowy (Nescyria i Merycja): | Prezja, Arenia, Terytoria Sporne |
Oficjalna regulacja: | autor conlangu |
Przykład | |
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka À mi ràki tani aŋu setàli jak kaŝi va re mi ujlà jak re mi gò. À mi oĵari aẁvasàtotaj jak uj peròp zi umi aŋu va lògaw. | |
Lista conlangów | |
Język areński (ar. ŝiri aràni, IPA: ['ʃiri 'aræni]) to projekt apriorystycznego języka sztucznego, tworzonego przez Timpula. Powstaje on od 19 grudnia na bazie dawnych projektów, które wpływają na zawarte w nim idee gramatyczne. Z zamysłu ma być to język przeznaczony dla kontynentu Prezji w conworldzie Nescyria i Merycja.
Historia[]
Historia prawdziwa[]
Pierwsze szkice języka powstały 19 grudnia na bazie dawnego, niedokończonego conlangu. Pierwszym zdaniem zapisanym po areńsku w rzeczywistości było Un mu nà àtij (pol.: Mam dobry dzień). 26 grudnia 2009 dla języka przypisane zostało miejsce w conworldzie Nescyria i Merycja - areński ma tam być językiem ojczystym mieszkańców kontynentu Prezji. Na dzień 27 grudnia 2009, słownik języka zawierał 115 słów.
Historia conworldowa[]
Język areński wywodzi się w prostej linii z gałęzi języków używanych przez plemiona Da-Ma, zamieszkujące deltę Arenu ok. III w. p.n.e. Pierwsze źródła pisane, powstałe jeszcze w alfabecie oglońskim, datowane są na 40-30 r. p.n.e. (naukowcy nie są zgodni, czy był to Statut Królewski czy Saga o Miszidrze). Początków współczesnej kodyfikacji w alfabecie remińskim (conworldowy odpowiednik alfabetu łacińskiego) należy dopatrywać się w roku 1829. Różnicą z obecną formą alfabetu areńskiego jest dwojaki zapis dźwięku [n] - dawniej pisano ją jako n jedynie w sąsiedztwie innej spółgłoski, w pozostałych przypadkach używano zaś ŋ (współczesne ŋ oddawano przez ŋ̂). Zmianę w tej kwestii wprowadzono w 1901 roku, zastępując ponadto literę ŵ przez ẁ.
Fonetyka i ortografia[]
Alfabet łaciński[]
Alfabet łaciński dla języka areńskiego składa się z 28 liter, w tym 20 spółgłosek i 8 samogłosek. 6 liter powstało poprzez modyfikację znakiem diakrytycznym.
Aa | Àà | Bb | Dd | Ee | Èè | Ff | Gg | Ii | Jj | Ĵĵ | Kk | Ll | Mm | Nn | Ŋŋ | Oo | Òò | Pp | Rr | Ss | Ŝŝ | Tt | Uu | Vv | Ww | Ẁẁ | Zz |
[a] | [æ] | [b] | [d] | [ɛ] | Ø | [f] | [g] | [i] | [j] | [ʒ] | [k] | [ɫ] | [m] | [n] | [ŋ] | [o] | [ɑ] | [p] | [r] | [s] | [ʃ] | [t] | [u] | [v] | [w] | [ʋ] | [z] |
Uwagi:
- Litera è jest we współczesnym języku areńskim niewymawiana. Coraz częściej dąży się także do wycofania jej z ortografii, choć w niektórych miejscach proponuje się jej zostawienie (ułatwia ona rozróżnianie form wyrazowych). Obecnie dopuszczalne są obie pisownie wyrazów, w których proponuje się usunięcie è, np. pòl, pòlè (bierze).
- Daszki nad literami ŝ i ĵ mogą być pominięte, chyba, że spowodują powstanie różnie wymawianych homografów, np. sa (był) i ŝa (słowo).
- Litera f pojawia się w wyrazach areńskich bardzo rzadko.
- Samogłoski w wygłosie czytane są długo, np. òmo – [ɑmo:].
- Dwie spółgłoski nigdy nie sąsiadują w wyrazach rodzimych, możliwym połączeniem jest natomiast spółgłoska + sonant, sonant + spółgłoska bądź sonant + sonant, np. tuplaŋ (mieszkasz), jurŝad (szkoła), Nònjaw (nazwa miejscowości).
- Litera ŋ, choć w majuskule ma formę Ŋ, nigdy nie zaczyna wyrazu.
Alfabet ogloński[]
- Główny artykuł: Alfabet ogloński
Alfabet ogloński jest tradycyjnym sposobem zapisu języka areńskiego w Arenii. Do dziś nauczany jest on w szkołach w całym kraju oraz występuje jako jeden z elementów areńskiego odpowiednika egzaminu maturalnego. To właśnie w tym alfabecie rozwijało się piśmiennictwo areńskie aż do XIX w. Wyróżnia się dwa kroje oglońskiego - tzw. pismo szkolne (używane w literaturze, wykładane dziś w szkołach) oraz pismo ręczne (dawniej stanowiące powszechną odmianę pisma, stosowaną na co dzień, choć to w nim powstał np. Statut Królewski - jedno z pierwszych źródeł pisanych areńskiego). Radykalni nacjonaliści areńscy wysuwają postulat uznania alfabetu oglońskiego jako jedynego oficjalnego zapisu języka, aby odróżnić się od Prezji - to właśnie po utworzeniu tego państwa i przejęciu przez nie języka areńskiego jako urzędowego skodyfikowano wspólny język areński w piśmie ogólnym - odpowiedniku alfabetu łacińskiego.
Gramatyka[]
Czasownik[]
W poniższej tabelce ukazano przykładową regularną odmianę czasownika pòlas (brać). Oznaczenia m i f sugerują płeć podmiotu.
Czas zaprzeszły | Czas przeszły | Czas teraźniejszy | Czas przyszły | |
---|---|---|---|---|
I os. lp., m | èu pòl à | èu pòl | pòlu | ta òpu pòlu |
I os. lp., f | èà pòl à | èà pòl | pòlà | ta òpà pòlà |
II os. lp., m | èlaŋ pòl à | èlaŋ pòl | pòllaŋ | ta òplaŋ pòllaŋ |
II os. lp., f | èlà pòl à | èlà pòl | pòllà | ta òplà pòllà |
III os. lp. | èè pòl à | èè pòl | pòl(è) | ta òp(è) pòl(è) |
I os. lmn. | èeŝ pòl à | èeŝ pòl | pòleŝ | ta òpeŝ pòleŝ |
II os. lmn. | ènoŋ pòl à | ènoŋ pòl | pòlnoŋ | ta òpnoŋ pòlnoŋ |
III os. lmn. | è pòl à | è pòl | pòl | ta òp pòl |
Uwagi:
- Bezokolicznik zawsze kończy się na –as. We współczesnym areńskim dopuszczalna jest ponadto końcówka -at dla regularnych czasowników dłuższych niż jedna sylaba, używana jedynie na końcu wyrazu.
- Czasownik "być" ma tylko jedną formę dla wszystkich osób – à. Łączy się on z biernikiem. À zawsze wymaga użycia zaimka osobowego.
- Czasownik "mieć" ma dwie formy: un (dla liczby pojedynczej) oraz uŋ (dla liczny mnogiej).
- Istnieją także czasowniki nieregularne, w których zachodzą oboczności w temacie, np. jas (temat jeẁ-). Zmodyfikowany, nieregularny temat obowiązuje wyłącznie dla 2. i 3. lp. i mn. (ju, jà, jeẁlaŋ, jeẁlà, jeẁ(è), jeŝ, jeẁnoŋ, jeẁ).
- Czasownik "być" ma w czasie przeszłym formę sa dla liczby pojedynczej oraz sà dla mnogiej.
- Czasownik "mieć" ma w czasie przeszłym formę po dla liczby pojedynczej oraz pò dla liczby mnogiej.
- W czasie przeszłym zapis z è jest obowiązkowy.
- Czasownik zawsze występuje na początku zdania (szyk VSO). Przeczenie (wyraz jaẁ) pojawia się zaś na końcu zdania.
- Tryb rozkazujący dla wszystkich osób tworzy się przez dodanie –e do tematu czasownika (w przypadku czasowników nieregularnych – do tematu niezmodyfikowanego). Formy trybu rozkazującego dla "być" i "mieć" brzmią àè (wym. [æj]) oraz uŋe.
- Imiesłów czynny tworzy się przez dodanie –asi do tematu czasownika, imiesłów bierny zaś, przez dodanie końcówki –i, np. jasi – proszący, ji – proszony.
Zaimki[]
Zaimki osobowe są we wszystkich czasach opuszczane (z wyjątkiem czasowników "być" i "mieć"). Użycie zaimka osobowego wywołuje efekt odwrotny do zamierzonego – nadaje zdaniu brzmienie ironiczne, sugeruje nieprawdę bądź całkowicie zaprzecza zdanie. Celem wyrażenia emfazy używa się tzw. zaimków emfatycznych.
Zaimek osobowy w mianowniku | Zaimek osobowy w bierniku | Zaimek emfatyczny w mianowniku | Zaimek emfatyczny w bierniku | |
---|---|---|---|---|
I os. lp., m | mu | àmu | daẁmu, mu-la | àdaẁmu, àmu-la |
I os. lp., f | mà | àmà | daẁmà, mà-la | àdaẁmà, àmà-la |
II os. lp., m | melaŋ | àlaŋ | daẁaŋ, melaŋ-la | àdaẁaŋ, àlaŋ-la |
II os. lp., f | melà | àlà | daẁà, là-la | àdaẁà, àlà-la |
III os. lp. | mi(è) | àmi(è) | daẁmi(è), mi(è)-la | àdaẁmi(è), àmi(è)-la |
I os. lmn. | meŝ | àmeŝ | daẁmeŝ, meŝ-la | àdaẁmeŝ, àmeŝ-la |
II os. lmn. | menuŋ | ànuŋ | daẁnuŋ, menuŋ-la | àdaẁnuŋ, àmenuŋ-la |
III os. lmn. | mi | àmi | daẁmi, mi-la | àdaẁmi, àmi-la |
Przykładowy użycia języka[]
Pòldè Gaŝen ŝirij arànij. Damè taraŝuŋaj arànij, galè waŝò arànij, ban aẁvè tan jaẁ. Welè lòj pàrij òglaŋaj, welè ĵan òglaŋaj jaẁ.
/'pɑɫdə 'gaʃɛn 'ʃirij 'arænij dam 'taraʃuŋaj 'arænij gaɫ wa'ʃɑʔ 'arænij ban 'aʋvə tan jaʋ 'wɛɫ:ɑj 'pærij 'ɑɰlaŋaj wɛɫ ʒan 'ɑɰɫaŋaj jaʋ/
Gaŝen uczy się języka areńskiego. Czyta areńskie gazety, słucha areńskiego radia, ale nie wszystko rozumie. Zna tylko pismo ogólne, nie umie jeszcze alfabetu oglońskiego.