| kencyrlski kencirlish | |
|---|---|
| Regiony : | Kencyrli |
| Ilość mówiących | ~ 3 400 000 (1) |
| Sposoby zapisu: | łaciński niezmodyfikowany |
| Klasyfikacja: | języki indoeuropejskie języki mesapijskie języki protoalbańskie język kencyrlski |
| Status urzędowy | |
| Język urzędowy : | Kencyrli |
| Oficjalna regulacja: | Rrethmaq e Delveje e Lengle Kencirlishe |
| Kody | |
| Conlanger–1 | kn |
| Lista conlangów | |
Język kencyrlski (Lengl kencirlish, /lɛngl kɛnʦirliʃ/) jest indoeuropejskim językiem z grupy języków mesapijskich, spośród których przetrwali tylko przedstawiciele grupy protoalbańskiej: język albański i kencyrlski. W alternatywnej historii jest językiem urzędowym Kencyrli.
Historia[]
Alfabet i fonetyka[]
Podstawowy alfabet kencyrlski składa się z 26 liter: a, b, c, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p, q, r, s, t, u, v, w, x, y, z. Litera w występuje bardzo rzadko i istnieje tendencja do zastępowania jej literą v. Większość tych liter (oprócz q i x) ma wymowę porównywalną z językiem polskim. Litera x używana jest to zapisu tego, co w Polsce znamy jako "dz", czyli /ʣ/. Z literą q jest większy problem i zostanie on dalej opisany.
Oprócz tego język kencyrlski posługuje się licznymi dwuznakami oraz jednym trójznakiem. Do tzw. dyftongów zaliczamy takie jak: ae, ch, dh, gh, kh, ph, qu, sh, th, xh, zh. Dwuznak ae jest wymawiany jak wydłużone e (/ɛː/) np. daetiv - celownik /dɛːtiv/. Dyftong ch występujący sam dąży do asymilacji h, wymiawiany jest tak samo, tj. /x/. Dyftong ch używany jest jednak także do zapisania h po jednym z innych dyftongów zawierających h, aby uniknąć podwojenia tej litery, np. Perghchen (nazwa miejscowości). Dwuznak qu zostanie omówiony niżej wraz z q. Największą grupę dyftongów w języku kencyrlskim stanowią te uzupełnione o "h", tj.:
- dh - wymawiane jak "d" w dom np. fridhof - cmentarz /frid̪ɔf/,
- gh - twarde g, w języku zanikające, patrz Referendum językowe w Kencyrli 2006,
- kh - twarde k, w języku zanikające, porównaj z gh,
- ph - rzadkie, wymawiane jak f np. fosphorij - fosfor /fɔsfɔrij/ albo jako "ph" np. kamphiger - powstaniec /kampxigɛr/
- sh - wymawiane jak polskie sz np. fushnig - pewność /fuʃɲig/
- th - wymawiane jak "t" w tak np. loth - łódź /lɔt̪/
- xh - wymawiane jak polskie dż np. dexher - pole /dɛdʒɛr/
- zh - wymawiane jak polskie ż np. rozh - ryba /rɔʒ/
Wymowa poszczególnych znaków według IPA: a /a/, ae /ɛː/, b /b/, c /ʦ/, ch /x/, d /d/, dh /d̪/, e /ɛ/, f /f/, g /g/, gh, h /x/, i /i/ lub /ɪ/ , j /j/, k /k/, kh, l /l/, ll /ll/ lub /ɫ/, m /m/, n /n/, o /ɔ/, p /p/, q /k/ lub /ʒ/, r /r/, rr /rr/ lub /ɾ/, s /s/, sh /ʃ/, t /t/, th /t̪/, tsh /ʧ/, u /u/, v /v/, w /v/, x /ʣ/, xh /ʤ/, y /ɨ/, z /z/, zh /ʒ/
Litera q[]
Litera q oraz jej dwuznak qu zachowuje się bardzo specyficznie w wymowie języka kencyrlskiego. Samo w sobie q jest generalnie wymawiane jak k np. w makeq (ustrój) /makek/. Istnieją jednak grupy wyrazów, gdzie q jest wymawiane jak ż i należą do nich: qikhujo (bierzmować) /ʒikxujɔ/, qellimojo (celować) /ʒɛlimɔjɔ/, qokk (dowcip) /ʒɔkk/, quj (kąt) /ʒuj/, qellajejo (niszczyć) /ʒɛlajɛjɔ/, oranqa (pomarańcza) /ɔranʒa/, reqiser (reżyser) /rɛʒisɛr/ i takie wyrażenia jak qell (też) /ʒɛɫ/, qeqoj (niezywkły) /ʒɛkɔj/, adqektiv (przymiotnik) /adʒɛktiv/. Ze względu na niezauważalną przyczynę takiego wymawiania w języku powstał idiom: zh te k ne q ne pajojo (dosł. nie odróżniać ż od k w q) oznaczające, że ktoś nie dostrzega subtelnej różnicy z powodu ignoracji lub braku wiedzy.
Natomiast dwuznak qu wprowadza jeszcze dodatkowe utrudnienia. Tu jednak zależy to przede wszystkim od pochodzenia wyrazu. Ten znak można więc wymawiać trojako:
- jak k w wyrazach pochodzenia romańskiego np. komique (komik) /kɔmik/
- jak ku w wyrazach obcych innego pochodzenia niż romańskiego np. qunservativ (konserwatywny) /kunsɛrvativ/
- jak kł w wyrazach rdzennie kencyrlskich np. quakojo (trząść się) /kwakɔjɔ/
Różnice wymowy ai-aj itp.[]
W języku kencyrlskim istnieją trzy pary dwuznaków bardzo do siebie podobnych, ale różniących się znacząco od siebie wymową. Są to takie grupy (połączenia samogłoski z "i" i "j"): ai i aj, ei i ej oraz oi i oj.
- ai / aj - zdecydowana większość wyrazów posiada typowo kencyrlski dwuznak aj wymawiany normalnie /aj/ np. behajo (być) /bɛxajɔ/. Natomiast w przypadku ai nie wymawiamy tego jednym ciągiem, lecz jakby oddzielnie "a" i "i" /aɪ/ np. ailv (srebro) /aɪlv/.
- ei / ej - tu różnica jest inna niż w przypadku opisanym wyżej. Ej jest co prawda wymawiane normalnie /ej/ np. dejt (chłopak) /dɛjt/, lecz przy ei dzieje się to już inaczej: "e" jest wydłużone (patrz ae), natomiast "i" asymiluje się w "j" np. aleija (aleja) /alɛːjja/ lub onei (wam) /ɔnɛːj/.
- oi / oj - tu różnica jest podobna jak w pierwszym przypadku: oj jest częstsze i wymawiane typowo /oj/ np. nurojo (brać udział) /nurɔjɔ/, natomiast oi jest wymawiane z przerwą np. moij (kiedy) /mɔɪj/.
Gramatyka[]
Kencyrlska gramatyka jest zdecydowanie dużo prostsza w porównaniu z zasadami sąsiedniego i najbardziej podobnego języka albańskiego. Jest mniej czasów, ułatwiono deklinację. Jednak wiele problemów sprawia duże trudności użytkownikom obcych języków uczącym się kencyrlskiego od podstaw.
Więcej: Rzeczownik, czasownik i zaimek w języku kencyrlskim
Rzeczownik zachował niemal oryginalną deklinację, tracąc przez stulecia tylko jeden przypadek. Dziś odmienia się przez pięć przypadków, żaden z nich nie ma wspólnej formy. Inaczej niż w wielu innych mowach biernik jest piątym przypadkiem i ma charakterystyczną formę -(i)n. Rzeczownik ma trzy rodzaje w liczbie pojedynczej oraz jeden w liczbie mnogiej, choć wzorów odmiany jest o wiele więcej. Istnieją też rzeczowniki nieregularne.
Czasownik jest już jednak zupełnie inny niż przed setkami lat. Utacił koniugację oraz wiele czasów: zostały tylko teraźniejszy (pokrywający się z bezokolicznikiem "-jo"), przeszły prosty i złozony oraz przyszły. Istnieje strona czynna i bierna, tryb oznajmujący, rozkazujący i przypuszczający oraz trzy imiesłowy.
Zaimek jest ściśle związany z czasownikiem i rzeczownikiem. Ciekawe jest, że w języku kencyrlskim zaimek dzierżawczy oraz wskazujący ma wspólną formę dla liczby pojedynczej i mnogiej np. jig rom - mój pokój jak i jig romek - moje pokoje.
Więcej: Przymiotnik, przysłówek i liczebnik w języku kencyrlskim
Przymiotnik, podobnie jak rzeczownik, odmienia się przez pięć przypadków zarówno w liczbie pojedynczej i mnogiej, utracił jednak formy żeńskie i nijakie, pozostawiając jedną dla liczby pojedynczej i jedną dla liczby mnogiej "-en". Może stopniować się prosto lub w ogóle.
Przysłówek tworzy się od przymiotnika poprzez dodanie końcówki "-o", stopniuje się podobnie jak przymiotnik. Istnieją także przysłówek nie pochodzące od przymiotników i te mają zazwyczaj końcówki inne niz "-o".
Liczebnik także odmienia się przez przypadki, nie ma form rodzajowych. Istnieją liczebniki zwykłe, porządkowe, ułamkowe oraz nieokreślone.
Więcej: Pozostałe zagadnienia gramatyki języka kencyrlskiego
Przyimek ma zastosowanie takie jak w polski, zawsze wymaga wprowadzenia odpowiedniego przypadku gramatycznego. Spójnik służy do łączenia dwóch zdań, partykuły i wykrzykniki wzmacniają bądź osłabiają znaczenie zdania.
W budowie zdania warto zwrócić uwagę na niemal niezmienialną kolejność części zdania. Przymiotnik najstępuje zawsze po rzeczowniku, zaimek przed czasownikiem lub rzeczownikiem, przysłówek po czasowniku.