Conlang Wiki
Advertisement
romański
rumã — MAF: /ru.'mã/
Utworzenie: Rémy w 2007/2008
Używany w (Jawia): Bursztynowe Wybrzeże
Namsza
Romania
Wolne Miasto Rzem
Zagórze
Ilość mówiących (Jawia) 41 039 002 (ok. ¾ w Romanii)
Ilość mówiących (faktyczna) 2
Sposoby zapisu: poszerzony alfabet łaciński
Typologia: fleksyjny
SVO, okazjonalnie SOV
Klasyfikacja: języki jaruzyjskie
 dolnojaruzyjskie
  remańskie
   północnoremańskie    romański
Status urzędowy
Język urzędowy (Jawia): Romania
Rzem III
Język pomocniczy (Jawia): Wolne Miasto Rzem
Język mniejszości (Jawia): Namsza
Zagórze
Oficjalna regulacja: Akademia Romańska
Academia Rumană
Przykład
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
Totili homi se naştẽ libri e igai în demnitate e în drepti e, dotati cu raţiune e cuştiînţa, dobẽ cupurtar-se uni cu alti frătrănarmente.
Lista conlangów
Pilcrow Ta strona może zawierać znaki Unicode.

Język romański (rumã, linyua rumană) to język remański używany przez około 40 milionów ludzi w charakterze języka ojczystego, z czego większość z nich zamieszkuje Romanię. Poza Romanią, status języka urzędowego ma w trzecim sektorze Wolnego Miasta Rzemu, jest też w całym mieście jednym z ośmiu języków pomocniczych. Statusem języka mniejszości narodowej cieszy się w Namszy i Zagórzu. Literacki romański wykształcił się w XVIII wieku na bazie dialektów centralnych, na jego rozwój wpłynęły jednak także inne warianty i gwary, a także – w niewielkim stopniu – języki jaruzyjskosłowiańskie.

Romański jest najbardziej postępowym z języków, które wywodzą się z klasycznego rzemskiego, jednak większość słów – około 93% ma bezpośrednio rzemską etymologię. Tylko 2% to leksykalne zapożyczenia słowiańskie. Pozostałe 5% to tzw. zapożyczenia wtórne, słowa rzemskiego pochodzenia, które nie mają kontynuantów romańskich i zostały zapożyczone przez język literacki na przestrzeni dziejów. Najbliższym romańskiemu językiem jest północny wariant języka kalderańskiego.

Rozmieszczenie geograficzne[]

Jaruzja[]

Romania[]

Lupa2
Główny artykuł: język romański w Romanii

Wg konstytucji Romanii, romański jest urzędowym językiem tego kraju. Status ten formalnie uzyskał w roku 1969, jednak cieszył się pewnymi przywilejami już wcześniej, poczynając od 1511 roku, kiedy to założono Akademię Romańską. Język romański jest językiem publikacji rządowych i prawnych – umowy sporządzone w językach regionalnych muszą obowiązkowo być przetłumaczone. Uczniowie mogą uczyć się w trzech językach regionalnych – buniewskim, greckim i namszańskim (zależnie od regionu) – zajęcia z literatury romańskiej odbywają się jednak obowiązkowo po romańsku. Również reklamy w językach regionalnych i obcych muszą być przetłumaczone na romański.

Wolne Miasto Rzem[]

Lupa2
Główny artykuł: polityka językowa Wolnego Miasta Rzemu

Na mocy ustawy o językach remańskich, romański jest, razem z rzemskim, urzędowym językiem w trzecim sektorze Rzemu, oraz wraz z pozostałymi językami remańskimi, pomocniczym językiem na obszarze całego Wolnego Miasta. W Rzemie działa filia Akademii Romańskiej, która wydaje normatywny słownik rzemsko-romańsko-rzemski. Wg oficjalnych danych, 22% mieszkańców Rzemu mówi po romańsku, z czego dla 68% jest to język ojczysty. Jednocześnie, wszyscy zadeklarowali znajomość języka rzemskiego, z czego dla 32% jest to pierwszy język.

Bursztynowe Wybrzeże[]

Lupa2
Główny artykuł: język romański na Bursztynowym Wybrzeżu

Romański, mimo że nie posiada na Bursztynowym Wybrzeżu żadnego urzędowego statusu, jest językiem dość dużej mniejszości Romańczyków, zamieszkującej głównie Scytię. Odegrał również ważną rolę w standaryzacji północnych dialektów kalderańskich, co widoczne jest przede wszystkim w składni i leksyce. Podobną rolę dla południowych dialektów, chociaż w dużo mniejszym stopniu, odegrały gwandalijski i macedoński.

W 2009 roku planowane jest referendum na obszarze Scytii, mające na celu poznanie opinii mieszkańców nt. wprowadzenia w regionie romańskiego jako języka regionalnego. Referendum będzie wiążące, jeśli frekwencja przekroczy ⅔ uprawnionych do głosowania i większość z nich (50% + 1 głos) poprze wniosek.

Namsza[]

Lupa2
Główny artykuł: język romański w Namszy

Romański jest oficjalnie uznawany jako język mniejszości narodowej w Namszy, na takich samych zasadach jak namszański funkcjonuje w Romanii. Jest używany w tej części kraju, która stanowiła część Romanii po rozbiorach Namszy w latach 1669 i 1699. Ostatnie próby ograniczenia praw mniejszości romańskiej w Namszy, m.in. ograniczenie użycia języka w urzędach, spotkały się z dezaprobatą romańskiego rządu, który zapowiada podobne działania wobec mniejszości namszańskiej.

Zagórze[]

Lupa2
Główny artykuł: język romański w Zagórzu

Romański jest oficjalnym językiem mniejszości w Zagórzu, gdzie ludność romańskiego pochodzenia stanowi 11% całej populacji. Zakres używania romańskiego jest tu znacznie szerszy niż w innych krajach, w których język ten nie jest urzędowy, łącznie z emisjami w telewizji i radiu bez tłumaczenia na zagorski. Romański jest także obowiązkowym przedmiotem od czwartej klasy szkoły podstawowej.

Inne kraje i kontynenty[]

Romański nie jest najpopularniejszym językiem obcym. Chociaż w wielu krajach można wybrać go w szkole jako jeden z języków obcych, zwykle uczniowie wybierają dużo powszechniejsze i bardziej użyteczne języki słowiańskie. Promocją języka romańskiego na całym świecie zajmuje się organizacja Arăganţala Rumană, która organizuje kursy i egzaminy certyfikatowe dla uczniów i studentów.

Historia[]

Lupa2
Główny artykuł: historia języka romańskiego

Język romański wyewoluował z północnych dialektów ludowego rzemskiego, używanych na terenie dzisiejszej Romanii i wschodniego Zagórza. Pierwszą cechą charakteryzującą zespół gwar, które obecnie tworzą romańszczyznę był intensywny rotacyzm, polegający na zamianie usytuowanego między samogłoskami /l/ i /l:/ w /r/, a także usuwanie /l/ i /l:/ w innych pozycjach przez palatalizację. Warto zauważyć, że podobne zmiany zaobserwowano w wymarłym już styryjckim używanym na terenie współczesnego Zagórza (daw. rzem. Stythia), północnych dialektach kalderańskich, a także wschodnich dialektach galijskich. Niemniej, w większości z nich zmiany te zostały cofnięte pod wpływem standardowej rzemszczyzny z Wolnego Miasta.

Najstarszym zabytkiem romańszczyzny jest Królewska Kronika Romańska, napisana w roku 1075. Napisano ją w typowym dla ówczesnej literatury romańskiej stylu, przeplatającym cechy lokalne z klasycznymi. Pierwsze romańskie zdanie to Roumania esthae ilhu paggisu desthendanthu de ilhu Imperiu illhe Rema, które, oddane we współczesnej ortografii, wyglądałoby następująco: Roumania esţaie ilyu pagisu desţendanţu de ilyu Imperiu ilye Rema. Jak można zaobserwować, rodzajniki umieszczone są jeszcze przed rzeczownikami, enklityki są wynikiem późniejszych zmian zachodzących w języku. Uwagę zwraca obecność zmiękczonego dźwięku /ʎ/ oraz nadużycie /ʦ/, charakteryzujące dialekty z południowo-wschodniej części kraju.

Fonologia[]

Lupa2
Główny artykuł: fonologia języka romańskiego

W skład systemu głosek języka romańskiego wchodzi 27 spółgłosek, 16 samogłosek i 31 dyftongów.

Spółgłoski[]

Wargowe Wargowo-zębowe Międzyzębowe Dziąsłowe Zadziąsłowe Retrofleksyjne Podniebienne Miękkopodniebienne Języczkowe
Nosowe m n ɲ
Zwarte p b t d (c) (ɟ) k g
Szczelinowe f s z ʃ (ʂ) x
Aproksymanty (β̞) j  
Drżące r (ʀ)
Boczne aproksymanty l ʎ  
Afrykaty ʦ tʃ͡ dʒ͡ (tʂ͡)

Uwagi:

  • /c/ i /ɟ/ są alofonami /k/ i /g/ w zbitkach <chi>, <che>, <ghi> i <ghe>
  • /β̞/ jest alofonem /b/ między samogłoskami
  • /ʀ/ jest dźwiękiem archaicznym, występuje w tzw. "mowie scenicznej" i niektórych dialektach zachodnich
  • /ʂ/ i /tʂ͡/ zastępują /ʃ/ i /tʃ͡/ w dialektach północnych

Samogłoski[]

Przednie Centralne Tylne
Przymknięte
Blank vowel trapezoid
i
ɨ
u
(e)
(o)
ə
ɛ
ɔ
(ɐ)
a
Prawie przymknięte
Półprzymknięte
Średnie
Półotwarte
Prawie otwarte
Otwarte

Uwagi:

  • samogłoski w nawiasach nie występują w standardowej wymowie romańskiej. Pojawiają się w dialektach, które rozróżniają jakość akcentowanych i nieakcentowanych samogłosek. W takim systemie dźwięki łączą się w pary akcentowany-nieakcentowany: /i/-/ə/, /ɨ/-/ə/, /u/-/ə/, /o/-/ɔ/, /e/-/ɛ/, /a/-/ɐ/. /ə/ nie zmienia wartości niezależnie od pozycji. Obserwuje się wkraczanie tego zjawiska także do wymowy standardowej, poza dialektami często występuje też w piosenkach. Paradoksalnie, nieregularny akcent romański sprawia, że takiej wymowy łatwiej się nauczyć, niż tej rekomendowanej przez słowniki i organy standaryzacyjne.
  • romański nie rozróżnia iloczasu ani dla samogłosek, ani dla spółgłosek. Długość samogłoski nie jest więc dystynktywna i nie ma znaczenia w mowie.
  • /ɛ/, /a/, /ɔ/, a także, w dialektach w których się pojawiają, /e/, /ɐ/ i /o/, mają swoje odpowiedniki nosowe.

Dyftongi[]

W zasadzie każda samogłoska może utworzyć dyftong z półsamogłoskami /j/ i /w/. Wyróżnia się dyftongi /ij/, /iw/, /jɨ/, /ɨw/, /ju/, /uj/, /jə/, /əj/, /əw/, /jɛ/, /ɛj/, /ɛw/, /wɛ/, /je/, /ej/, /ew/, /we/, /ɔj/, /jɔ/, /ɔw/, /oj/, /jo/, /ow/, /aj/, /ja/, /aw/, /wa/, /ɐj/, /jɐ/, /ɐw/ i /wɐ/. Dyftongi nosowe są allofonami niektórych dyftongów w niektórych pozycjach i z tego powodu nie wyróżnia się ich w powyższym wyliczeniu.

Alfabet i ortografia[]

Gramatyka[]

Słownictwo[]

Dialekty[]

Zobacz też[]

Advertisement