Conlang Wiki
Advertisement

Fonologia[]

Samogłoski[]

Pisownia łacińska Cyrylica (do 1920) Wymowa w IPA
a а /ɐ/
e э /e/
i и /i/
o о /o/
u у /u/
ja ҍ /jɐ/

Spółgłoski[]

Pisownia łacińska Cyrylica (do 1920) Wymowa w IPA
b б /b/
c ц /ts/
č ч /tʃj/
d д /d/, /ð/
дж /dʒ/
f ф /f/
g г /g/
h х /x/
j й /j/
k к /k/
l л/ль /l/
ł лъ /w/ lub /ɬ/
m м /m/
n н /n/
p п /p/
r р /r/
s с /s/
š ш j/, /ç/
t т /t/, /θ/
v в /v/
z з /z/
ž ж j/

Historia języka spalskiego[]

Depalatalizacja[]

Likwidacja iloczasu[]

Zrównanie się długich samogłosek z krótkimi.

Brak palatalizacji grup kv, gv[]

Akanie[]

Akanie w pierwszej sylabie poprzedzającej sylabę akcentowaną jako a.

Twardnienie (depalatalizacja) r i l[]

Stwardnienie miękkiego r oraz l, z tym, że miękkie l zostało zachowane wyłącznie przed i.

Zanik jerów[]

ь > i

ъ > // (w pozycji na końcu wyrazu) ъ > e, o (w innych miejscach)

Zmiana wymowy t na /θ/ oraz d na /ð/ przed i.[]

Przejście twardego l w ł sceniczne[]

l > ł między identycznymi samogłoskami twardymi, a także przed o oraz u na początku wyrazu.

Likwidacja samogłosek pochylonych[]

Pochylone o przechodzi w pozycji nieakcentowanej do /a/ natomiast akcentowane przechodzi dyftongizację do ue /we/ , pozostałe pochylone stają się alofonami.

Zanik samogłosek nosowych[]

  • ą > u (inicjalnie i końcowo) lub > ju (w pozostałych pozycjach)

ugjel - węgiel (tutaj nieregularna palatalizacja wtórna)

  • ę > a (inicjalnie) lub > ja (w pozostałych pozycjach)

Zanik samogłoski y[]

Likwidacja (niezbyt regularna) y, które w pozycji końcowej (ale tylko w zaimkach i pewnych przyrostkach) przechodzi w e. W pozostałych przypadkach zamiana w i.

Zanik samogłoski ě (jać)[]

  • ě > o w pozycji końcowej
  • ě > ja w pozycji środkowej
  • ě > a w pozycji środkowej przed i po /j/, /w/, l, r)

W części słownictwa występuje nieregularne e, będące skutkiem wpływów języka cerkiewnego. W dialektach wpływ ten nie istnieje bądź jest bardzo znikomy.

Mazurzenie[]

č, š w pozycjach inicjalnej, interwokalicznej i końcowej przechodzą do c, s. Natomiast ž nie ulega mazurzeniu w żadnej pozycji.

Sziakanie[]

Wymowa pozostałych (przedspółgłoskowych) č, š, ż odpowiednio jako głoski między č/ć, š/ś (/ç/) oraz ż/ź.

Zanik sonantów[]

  • r, r' > or
  • l, l' > ol

Zmiany gramatyczne[]

  • Dopełniaczowa końcówka rodzaju męskiego w deklinacji przymiotników -ego przechodzi w -ega.
  • Narzędnik wychodzi z użycia; jego funkcje po części przejmują Mianownik i Celownik.
  • formułuje się tryb nieświadka, który z czasem zmienia się w tryb generalizujący

Zróżnicowanie dialektalne[]

Istnieją dwa podstawowe warianty języku spalskiego: spalski (znany także jako metropolitarny) i nowoprzymorski, oba podzielone na zróżnicowane dialekty. Największą różnorodność dialektalną wykazuje wariant spalski - 10 dialektów (nie licząc gniazdowskiego i Mesaniny, czasami uznawanych za spalskie dialekty).

Dialekty wariantu spalskiego (metropolitarnego)[]

Dialekt belobreżski[]

Lupa2
Główny artykuł: Dialekt belobreżski

Dialekt iristoński[]

Lupa2
Główny artykuł: Dialekt iristoński

Dialekt kusański[]

Lupa2
Główny artykuł: Kusanowie#Dialekt

Dialekt nowospalski[]

Lupa2
Główny artykuł: Dialekt nowospalski

Dialekt przymorski[]

Lupa2
Główny artykuł: Dialekt przymorski

Dialekt saparski[]

Lupa2
Główny artykuł: Dialekt saparski

Dialekt starospalski[]

Lupa2
Główny artykuł: Dialekt starospalski

Dialekt szacki[]

Lupa2
Główny artykuł: Dialekt szacki

Dialekty wariantu nowoprzymorskiego[]

Lupa2
Główny artykuł: Wariant nowoprzymorski języka spalskiego

Pozostałe dialekty[]

Dialekt indyjski[]

Lupa2
Główny artykuł: Dialekt indyjski

Dialekt parsistański[]

Lupa2
Główny artykuł: Dialekt parsistański

Dialekt namirsko-karagski (kugulstański)[]

Lupa2
Główny artykuł: Dialekt namirsko-karagski (kugulstański)

Gramatyka[]

Rzeczowniki[]

Rodzaje[]

W języku spalskim występują 3 główne rodzaje gramatyczne:

W liczbie pojedyńczej:

  • męski: kan, gosudar, całavok, itp.
  • żeński: žena, mueva, mat
  • nijaki: more, inepto, piaro

W liczbie mnogiej:

  • męski: sagi, muža, kana
  • żeński: žene, mati, mesi
  • nijaki: kanestva, djala, prava

Deklinacja rzeczowników[]

Funkcje i zastosowanie przypadków z przyimkami[]
Nazwa przypadka Funkcje Przyimki
Mianownik Forma słownikowa, podmiot zdań przechodnich i nieprzechodnich. Z prepozycją peres wyraża narzędzie lub sposób. peres
Dopełniacz Posiadacz, ponadto bardzo zbliżony do polskiego. lo (dla), is (z, ze)
Biernik funkcje silnie zbliżone do polskiego biernika, ponadto stosowany z prepozycją bes - bez, oprócz. bes (bez, oprócz), pered (przed), peres (przez, poprzez)
Celownik Nieco szerszy od polskiego, gdyż dodatkowo wyraża każdy kierunek do czegoś, w stronę czegoś, oraz stosowany z prepozycją na (także w znaczeniu lokatywnym). Funkcja komitatywna przejęta ze zredukowanego narzędnika. na (na), s (z)
Miejscownik Niemal identyczny z polskim; stosowanie z przyimkiem na uważane za archaiczne. na (na, arch.), v (w, u), pod (pod), nad (nad)
Wołacz Funkcje wywoławcze, forma zawoławcza.
I. Deklinacja[]

Deklinacja rzeczowników rodzaju męskiego osobowego.

kan - król

Nazwa przypadka l. pojedyńcza l. mnoga
Mianownik kan kana
Dopełniacz kanu kanov
Biernik kanu kanov
Celownik kanovi kanom
Miejscownik kanu kanak
Wołacz kane ! kana !
II. Deklinacja[]

Deklinacja rodzaju męskiego nieosobowego ożywionego.

sag - pies

Nazwa przypadka l. pojedyńcza l. mnoga
Mianownik sag sagi
Dopełniacz sagu sagov
Biernik sagu sagi
Celownik sagu sagom
Miejscownik sage sagah
Wołacz sage ! sagi !
III. Deklinacja[]

Deklinacja rzeczowników rodzaju męskiego nieożywionego.

kamjan - kamień

Nazwa przypadka l. pojedyńcza l. mnoga
Mianownik kamjan kamjane
Dopełniacz kamjana kamjani
Biernik kamjan kamjane
Celownik kamjanu kamjanom
Miejscownik kamjanu kamjanak
Wołacz kamjan ! kamjani !
IV. Deklinacja[]

Deklinacja rzeczowników rodzaju żeńskiego z tematem samogłoskowym

žena - żona

Nazwa przypadka l. pojedyńcza l. mnoga
Mianownik žena žene
Dopełniacz ženu žen
Biernik ženu žene
Celownik ženu ženam
Miejscownik ženu ženak
Wołacz ženo ! žene !
V. Deklinacja[]

Deklinacja rzeczowników rodzaju żeńskiego z tematem spółgłoskowym ('po-jerowym').

mat - matka

Nazwa przypadka l. pojedyńcza l. mnoga
Mianownik mat mati
Dopełniacz mati matev
Biernik mat mati
Celownik mati matiam
Miejscownik mati matiak
Wołacz mat ! mati !
VI. Deklinacja[]

Deklinacja rzeczowników rodzaju nijakiego.

serdce - serce

Nazwa przypadka l. pojedyńcza l. mnoga
Mianownik serdce serdca
Dopełniacz serdca serdc
Biernik serdce serdca
Celownik serdcu serdcom
Miejscownik serdcu serdcah
Wołacz serdce ! serdca !

Przymiotniki[]

Przymiotniki odmieniają się przez przypadki dwoma metodami: własną i rzeczownikową.

Rodzaj gramatyczny przymiotników[]

Przymiotniki odmieniają się przez 3 rodzaje (tylko przez główne).

W liczbie pojedyńczej:

  • męski: dobren, veliken, mjakkij
  • żeński: dobra, velika, mjakka
  • nijaki: dobro, veliko, mjakko

W liczbie mnogiej:

  • męski: dobri, velici, mjakci
  • żeński: dobre, velike, mjakce
  • nijaki: dobro, veliko, mjakko

Deklinacja przymiotników (odmiana własna)[]

I. Deklinacja[]

Deklinacja przymiotników rodzaju męskiego.

mjakkij - miękki

Nazwa przypadka l. pojedyńcza l. mnoga
Mianownik mjakkij mjakci
Dopełniacz mjakkega mjakkov
Biernik mjakkega mjakkov
Celownik mjakkomu mjakkem
Miejscownik mjakkem mjakkov
Wołacz mjakkij ! mjakci !
II. Deklinacja[]

Deklinacja przymiotników rodzaju żeńskiego.

mjakka - miękka

Nazwa przypadka l. pojedyńcza l. mnoga
Mianownik mjakka mjakce
Dopełniacz mjakkoj mjakkev
Biernik mjakku mjakce
Celownik mjakkoj mjakkam
Miejscownik mjakkoj mjakkev
Wołacz mjakka ! mjakce !
III. Deklinacja.[]

Deklinacja przymiotników rodzaju nijakiego.

mjakko - miękkie

Nazwa przypadka l. pojedyńcza l. mnoga
Mianownik mjakko mjakko
Dopełniacz mjakku mjakkov
Biernik mjakko mjakko
Celownik mjakkomu mjakkom
Miejscownik mjakkom mjakkov
Wołacz mjakko ! mjakko !

Stopniowanie przymiotników[]

Przymiotniki podlegają stopniowaniu przez 3 stopnie: równy, wyższy, najwyższy.

Stopniowanie proste[]
- St. równy St. wyższy St. najwyższy
Spalski liakkij liatšij najliatšij
Znaczenie lekki lżejszy najlżejszy
Stopniowanie opisowe[]
- St. równy St. wyższy St. najwyższy
Spalski liakkij ocen liakkij ocnoj liakkij
Znaczenie lekki bardziej lekki najbardziej lekki

Czasowniki[]

Bezokoliczniki[]

Forma niedokonana Znaczenie Forma dokonana Znaczenie
ideti iść pajdeti pójść
ližiti leżeć paližiti położyć (się)
darovati darować, obdarowywać padarovati podarować, obdarować
kresati krzesać, ropalać ogień iskresati wykrzesać, rozpalić ogień
sumnovati marzyć, dumać, rozważać issumnovati wymarzyć, wydumać, rozważyć

Czasy[]

Przeszły dokonany[]
Osoba l. pojedyńcza l. mnoga
1. jas ispisal me ispisali
2. ti ispisal ve ispisali
3. on ispisal/ona ispisała/ono ispisalo oni/one ispisali
Przeszły niedokonany[]
Osoba l. pojedyńcza l. mnoga
1. jas pisal me pisali
2. ti pisal ve pisali
3. on pisal/ona pisała/ono pisalo oni/one pisali
Teraźniejszy[]
Osoba l. pojedyńcza l. mnoga
1. pisaju pisame
2. pisajes pisjate
3. pisaje pisu
Przyszły I[]

Tworzony za pomocą supinum syntetycznego.

Osoba l. pojedyńcza l. mnoga
1. jas pisatimu me pisatimame
2. ti pisatimes vi pisatimete
3. on/ona/ono pisatime oni/one pisatimuti
Przyszły II[]
Osoba l. pojedyńcza l. mnoga
1. buda pisati budeme pisati
2. budes pisati budjate pisati
3. bude pisati budu pisati

Tryby[]

Orzekający[]

Tryb wyrażający normalną czynność.

Generalizujący[]

Wyraża czynność, sytuację bądź zdarzenie o większym znaczeniu dla nadawcy w stosunku do innej akcji wymienionej przez tą osobę.

Czas przeszły dokonany[]
Osoba l. pojedyńcza l. mnoga
1. jas ispisjel me ispisjeli
2. ti ispisjel ve ispisjeli
3. on ispisjel/ona ispisjela/ono ispisjelo oni/one ispisjeli
Przeszły niedokonany[]
Osoba l. pojedyńcza l. mnoga
1. jas pisjel me pisjeli
2. ti pisjel ve pisjeli
3. on pisjel/ona pisjela/ono pisjelo oni/one pisjeli
Teraźniejszy[]
Osoba l. pojedyńcza l. mnoga
1. pisiju pisjome
2. pisijes pisijete
3. piseje piseju
Przyszły I[]

Tworzony za pomocą supinum syntetycznego.

Osoba l. pojedyńcza l. mnoga
1. jas pisjotimu me pisjotimame
2. ti pisjotimes vi pisjotimete
3. on/ona/ono pisjotime oni/one pisjotimuti
Przyszły II[]
Osoba l. pojedyńcza l. mnoga
1. budja pisati budjome pisati
2. budojes pisati budojete pisati
3. budoje pisati budoju pisati
Warunkowy[]

Funkcje takie jak w innych językach słowiańskich. Spalski tryb warunkowy opiera się wyłącznie na formach czasu przeszłego, jednakże bywa stosowany również do wyrażania teraźniejszości i przyszłości.

Czas przeszły dokonany[]
Osoba l. pojedyńcza l. mnoga
1. jas ispisalda me ispisalida
2. ti ispisalda ve ispisalida
3. on ispisjel/ona ispisałada/ono ispisaloda oni/one ispisalida
Przeszły niedokonany[]
Osoba l. pojedyńcza l. mnoga
1. jas pisalda me pisalida
2. ti pisalda ve pisalida
3. on pisalda/ona pisałada/ono pisjeloda oni/one pisalida
Rozkazujący[]
Osoba l. pojedyńcza l. mnoga
1. - idime
2. idi idite
3. nak ide nak idu

Strony[]

Strona Przykład Znaczenie
Czynna Mat meju dueču. Matka myje córkę.
Bierna Dueča mejta peres mat. Córka myta przez matkę.
Zwrotna Dueča meje sa. Córka myje się.

Imiesłowy[]

Imiesłowy przymiotnikowe[]

Czynny przeszły

  • prijdivsij - ten, który przyszedł

Czynny współczesny

  • idenij - idący

Czynny przyszły

  • idjanšij - mający iść

Bierny przeszły

  • pasilamen - wzmocniony

Bierny współczesny

  • pasilovan - wzmacniany

Bierny przyszły

  • pasilovšan - mający być wzmocnionym
Imiesłów przysłówkowy

(tylko czynny, różne formy)

  • idjut - idąc
  • prijdut - przyjdąc

Rzeczownik odsłowny (Gerund)[]

Forma niedokonana Znaczenie Forma dokonana Znaczenie
robenjo robienie vrobenjo zrobienie
jekanjo jechanie pajekanjo pojechanie
ližinjo leżenie paližinjo położenie
djarženjo trzymanie, dzierżenie vdjarženjo utrzymanie
liubenjo lubienie, kochanie isliubenjo polubienie, pokochanie
Deklinacja gerundialna[]

borbenjo - walczenie

Nazwa przypadka l. pojedyńcza l. mnoga
Mianownik borbenjo borbenja
Dopełniacz borbenja borbenij
Biernik borbenjo borbenja
Celownik borbenju borbenjom
Miejscownik borbenju borbenjak
Wołacz borbenje ! borbenja !

Zaimki[]

Zaimki osobowe[]

Osoba l. pojedyńcza Osoba l. mnoga
1. jas 1. me
2. ti 2. ve
3. on/ona/ono 3. oni/one

Deklinacje zaimków osobowych[]

Deklinacja zaimków jas - ja oraz me - my.[]
Nazwa przypadka l. pojedyńcza l. mnoga
Mianownik jas me
Dopełniacz men nos
Biernik men nos
Celownik meni nom
Miejscownik men nos
Wołacz - -
Deklinacja zaimków ti - ty oraz ve - wy.[]
Nazwa przypadka l. pojedyńcza l. mnoga
Mianownik ti ve
Dopełniacz teve vos
Biernik te vos
Celownik tevja vom
Miejscownik tevja vos
Wołacz - -
Deklinacja zaimków on - on oraz oni - oni.[]

Zaimek rodzaju nijakiego ono odmienia się w tejże deklinacji tylko w liczbie pojedyńczej.

Nazwa przypadka l. pojedyńcza l. mnoga
Mianownik on oni
Dopełniacz jega jik
Biernik jega/ga jik
Celownik jema jom
Miejscownik jem jik
Wołacz - -
Deklinacja zaimków ona - ona oraz one - one.[]
Nazwa przypadka l. pojedyńcza l. mnoga
Mianownik ona one
Dopełniacz noj jik
Biernik ju/onu je/one
Celownik ji/onoj jim
Miejscownik noj jik
Wołacz - -

Zaimki dzierżawcze[]

Rodzaj męski i nijaki[]

Jeden posiadacz[]
Osoba 1.[]
Nazwa przypadka l. pojedyńcza l. mnoga
Mianownik moj moje
Dopełniacz mojega/mega mojik/mik
Biernik mojega/mega moje
Celownik mojimu/mimu mojem/mem
Miejscownik mojem/mem mojik/mik
Wołacz - -
Osoba 2.[]
Nazwa przypadka l. pojedyńcza l. mnoga
Mianownik tvoj tvoje
Dopełniacz tvojega/tvega tvojik/tvik
Biernik tvojega/tvega tvoje
Celownik tvojimu/tvimu tvojem/tvem
Miejscownik tvojem/tvem tvojik/tvik
Wołacz - -
Osoba 3.[]
Nazwa przypadka l. pojedyńcza l. mnoga
Mianownik jega jik
Dopełniacz jega jik
Biernik jega jik
Celownik jega jik
Miejscownik jega jik
Wołacz - -
Wielu posiadaczy[]
Osoba 1.[]
Nazwa przypadka l. pojedyńcza l. mnoga
Mianownik nos nosi
Dopełniacz nosu nosik
Biernik nosu nosik
Celownik nosimu nosim
Miejscownik nosim nosik
Wołacz - -
Osoba 2.[]
Nazwa przypadka l. pojedyńcza l. mnoga
Mianownik vos vosi
Dopełniacz vos vosu
Biernik vosu vosik
Celownik vosimu vosim
Miejscownik vosim vosik
Wołacz - -
Osoba 3.[]
Nazwa przypadka l. pojedyńcza l. mnoga
Mianownik jik jik
Dopełniacz jik jik
Biernik jik jik
Celownik jik jik
Miejscownik jik jik
Wołacz - -

Rodzaj żeński[]

Jeden posiadacz[]
Osoba 1.[]
Nazwa przypadka l. pojedyńcza l. mnoga
Mianownik moja moje
Dopełniacz moju mojik/mik
Biernik moju moje
Celownik moju mojam
Miejscownik moju mojik
Wołacz - -
Osoba 2.[]
Nazwa przypadka l. pojedyńcza l. mnoga
Mianownik tvoja tvoje
Dopełniacz tvoju tvojik/tvik
Biernik tvoju tvoje
Celownik tvoju tvojam
Miejscownik tvoju tvojik
Wołacz - -
Osoba 3.[]
Nazwa przypadka l. pojedyńcza l. mnoga
Mianownik ji ji
Dopełniacz ji ji
Biernik ji ji
Celownik ji ji
Miejscownik ji ji
Wołacz - -
Wielu posiadaczy[]
Osoba 1.[]
Nazwa przypadka l. pojedyńcza l. mnoga
Mianownik nosa nose
Dopełniacz nosu/nosoj nosik
Biernik nosu nose
Celownik nosu/nosoj nosam
Miejscownik nosu/nosoj nosik
Wołacz - -
Osoba 2.[]
Nazwa przypadka l. pojedyńcza l. mnoga
Mianownik vosa vose
Dopełniacz vosu/vosoj vosik
Biernik vosu vose
Celownik vosu/vosoj vosam
Miejscownik vosu/vosoj vosik
Wołacz - -
Osoba 3.[]
Nazwa przypadka l. pojedyńcza l. mnoga
Mianownik jik jik
Dopełniacz jik jik
Biernik jik jik
Celownik jik jik
Miejscownik jik jik
Wołacz - -

Zaimki liczebne[]

Zaimek liczebny Znaczenie
mnaga wiele, dużo, mnogo
skela ile
tela tyle
malo/mala mało

Przymiotniki zaimkowe[]

Przymiotnik Znaczenie
oba oba, obaj, obie, oboje
calen cały
sam sam
nekij jakiś
cegij czyjś
takoj taki

Zaimki względne i pytające[]

Zaimek Znaczenie
kto kto
što co
katarega czyj, którego
kataroj który
kak jak
kakoj jaki
kaka jaka
kako jakie, jacy
zašto dlaczeo, czemu
gde gdzie, dokąd, którędy
kuda dokąd
iskuda skąd
seda teraz
nigda nigdy
kagda kiedy
vsigda kiedyś
dali czyżby, czy aby

Zaimki nieokreślone[]

Zaimek Znaczenie
ktot ktoś
štot coś
každen każdy
nikto nikt
ništo nic
nikoj żaden
nikoja żadna
sikren pewien
vsicen ktokolwiek, jakikolwiek, dowolny
da kto nigda żeby ktoś nigdy
da što nigda żeby coś nigdy

Zaimki wskazujące[]

Zaimek Znaczenie
aten ten
ata ta
ato to
ten tamten
ta tamta
to tamto
isten ten sam
ista ta sama
isto to samo
prato przeto, dlatego
eti ci
ete te
pute tędy
ošce dotąd
tener odkąd
attuda stąd, stamtąd
tuk tu, tutaj

Spójniki[]

Spójnik Znaczenie
i i
że
zaš/zašt/zašcot bo, bowiem, albowiem
ili lub, albo
kedi gdy
jesli jeśli
ako gdyby
kagda ilekroć
skela raza ile razy
togavo tylekroć
vsižo chociaż
eno tylko
da by, aby, żeby
ižeda ażeby
ili eno lub tylko
ili pratoda lub dlatego że
ako eno gdyby tylko
nem nim
proždo zanim
sato zatem
pak aż, póki, do tej pory
skoro wnet
sraza od razu, natychmiast
no ale, lecz
ali ale, lecz
jeslida jeśliby
ili da lub że
skoda jakby
posle etoga po tym
tjoža także, również
prosud przecież
sušco zwłaszcza
sušco at zwłaszcza że
tada wtedy, wtenczas
než niż
nežda niżby
uže już
pojže później
tak więc
cako nawet
alida byleby

Partykuły[]

Partykuła Znaczenie
njet nie
nie nie (przeczenie czasownika)
da tak
može może
da by, oby, aby
ižeda ażeby
ižda żeby, iżby
sti czy
dali1 czy
kakli jakim sposobem
takli czyli
sraza od razu, natychmiast, nagle

1Partykuła archaiczna

Słowotwórstwo[]

Prefiksy[]

Prefiks Znaczenie
do- do-
is- z-, wy-, za-
na- na-
nad- nad-
ob- ob-
at-- od-
pa- po-
pad- pod-
pere- prze-
raz- roz-
v- w-, u-
pri- przy-

Przykładowy tekst[]

Ovca i konji (Owca i konie)

"Na tepu ovca, katara bes sorst konji pavidjela; jeden tjažkij vuez tjagnal, vtaren bolzan kovceg dvigal, a treten całavoku vjezl harvo. Ovca rakla konjom: "Serdce men bueluje, kedi vidjut kak całavok konjom djalati kazuje." Konji atvestili: "Sluši, ovco, serdca nos bueleju, kedi vidjome kak całavok bere tvoju serst na gislemok lo sebe. Paslušut atu vueju, ovca peres ravninu pabižila."

Słownictwo[]

Lupa2
Główny artykuł: Słownik spalsko-polski
Advertisement