Aragonia

República (Federal) Aragonesa
República (Federal) Aragónesa
(Federalna) Republika Aragońska

(Flaga) (Godło)
Motto: Lluiti a la Mort
[[Image:{{{położenie}}}|200px|(Federalna) Republika Aragońska na mapie]]
Język(i) urzędowy(e)	aragoński, kataloński
Stolica	Saragossa
Największe miasto	Barcelona
Ustrój Prezydent Premier	republika federalna vacat¹ vacat¹
Powierzchnia  - całkowita  - woda (%)	117 524 km² ~1
Populacja  - 2006  - gęstość zal.	20 002 299 170 os./km²
Waluta	peseta iberyjska (IPT)
Strefa czasowa  - lato	UTC UTC
Strefa czasowa  - lato	{{{scz1}}} UTC{{{scz2}}}
Secesja okupacja kastyl. wojna domowa	1009 1807–15 20 stycznia 2006–trwa
Hymn państwowy	O, Aragó bonica
Kod ISO	AG
Nr kierunkowy	+36
Etnonim  - polski  - lokalny	Aragończyk, Aragonka aragonés, aragonesa (arag.)
¹ 18 stycznia 2007 roku w Castellónie miał miejsce zamach na życie prezydenta pełniącego także obowiązki premiera, Paulu d'Huesca. Wydarzenie to stało się bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny domowej.

Aragonia (Aragón, Aragó), oficjalnie Republika Aragońska (República Aragonesa, República Aragónesa) to drugie co do wielkości i najbogatsze kulturowo i gospodarczo państwo Półwyspu Iberyjskiego, położone w Europie Południowej. Na północy Aragonia graniczy z Francją, na wschodzie z Morzem Śródziemnym, a na południu i zachodzie z Kastylią. W skład państwa wchodzą również Baleary.

Ustrój polityczny

Główny artykuł: ustrój polityczny Aragonii

Aragonia jest jedyną w południowej części Europy republiką federalną. Kraj podzielony jest na pięć wspólnot autonomicznych: Baleary, Caesaraugustę, Franję, Katalonię oraz Walencję. Rząd federalny (gobierno federal/govern federal) ma siedzibę w stolicy konstytucyjnej - Saragossie, jednak część ministerstw i innych urzędów znajduje się w Barcelonie oraz w Walencji.

Głową państwa jest prezydent federacji (president de federación/president de la federació), wybierany przez ogół obywateli w powszechnych, tajnych wyborach na sześcioletnią kadencję z możliwością dwukrotnego powtórzenia. Może zawetować ustawę, ma prawo mianowania ambasadorów oraz konsuli, wybiera także kandydatów na premierów.

Władzę ustawodawczą sprawuje w Aragonii dwuizbowy parlament. Niższa izba, a generalidá/la generalitat, posiada uprawnienia identyczne z polskim Sejmem. Wyższa, la asamblea/la assemblea, posiada głównie funkcje reprezentacyjne, a jej uprawnienia pozwalają tylko na współpracę z izbą niższą podczas przygotowań projektów ustawy.

Struktura administracyjna

Główny artykuł: podział administracyjny Aragonii

Piętnaście aragońskich prowincji (probinzias / províncies) zgrupowanych jest w pięciu wspólnotach autonomicznych (comunidás autonomas / comunitats autònomas).

Wspólnoty autonomiczne cieszą się dużą samorządnością w podejmowaniu decyzji. Szczególnie duży nacisk kładzie się w regionach na edukację, służbę zdrowia i system podatkowy. Przyjmowane przez rządy regionalne ustawy mogą zostać jednak zawetowane przez prezydenta federacji a także prefekta wspólnoty.

Mniejszą jednostką administracyjną są prowincje. Są one okręgami wyborczymi, strefami pocztowymi i telefonicznymi, zasadniczo także podaje się w adresie również prowincję, w której miejsce zamieszkania leży. Wiele zadań prowincji zostało w 1954 roku przejęte przez powstałe wówczas wspólnoty autonomiczne.

Obecnie tylko wspólnota autonomiczna Caesaraugusta składa się z tylko jednej prowincji. Pozostałe cztery wspólnoty grupują 3-4 prowincje w większe, silniejsze gospodarczo regiony.

Prowincje podzielone są na comarcas (powiaty). Comarcas to jednostki podziału administracyjnego typowe dla Półwyspu Iberyjskiego. Ich zadania dotyczą najbliższego otoczenia i spraw mieszkańców. W 1954 roku przejęły zadania zlikwidowanych gmin.

Nazwa polska Nazwy lokalne	Stolica	Prowincje	Stolice prowincji
Baleary Islas Balears Illes Balears	Palma de Mallorca	Formentera	La Savina
		Ibiza	Santa Eulària del Riu
		Majorka	Palma de Mallorca
		Minorka	Ciutadella
Caesaraugusta Caesaraugusta de Zaragoza Caesaraugusta de Saragossa	Saragossa	Caesaraugusta	Saragossa
Franja La Francha de Lebán La Franja de Ponent	Calatayud	Calatayud	Calatayud
		Marchia Kastylijska	Teruel
		Pireneje	Huesca
Katalonia Cataluña Catalunya	Barcelona	Barcelona	Barcelona
		Costa Dorada	Tarragona
		Lleida	Lleida
		Północna Katalonia	Andora
Walencja País Balenzian País Valencià	Walencja	Castellón	Castellón de la Plana
		Segura	Alicante
		Turia	Walencja

Historia

Główny artykuł: historia Aragonii

Aragonia powstała w roku 713 naszej ery jako marchia, oddzielająca Kastylię-León od Francja. Korzystne położenie regionu na jedynej drodze prowadzącej w stronę Burgos i Lizbony okazało się wkrótce jego przekleństwem. Niedługo po utworzeniu marchii rozpoczęła się wojna francusko-kastylijska. Walki toczyły się głównie na terenie Aragonii, co doprowadziło do upadku niemal wszystkich miast regionu.

Po zakończonej traktatem z Port Bou w 729 roku wojnie wielu mieszkańców opuściło Aragonię, tworząc istniejące do dziś mniejszości we Francji i Włoszech. Król Kastylii-Leónu wysyłał więc nowych osadników z Estremadury i Galicji. Doprowadziło to do niemal całkowitej iberyzacji języka aragońskiego oraz rozbudzenia katalońskiego nacjonalizmu. W 755 roku w Barcelonie i Górnym Ampurdanie wybuchła katalońska rewolta. Kolejne ogniska buntu pojawiły się także w przejętej od Arabów Walencji, którą także zamieszkiwali Katalończycy, oraz wśród nielicznych miejscowości na terenie obecnej wspólnoty autonomicznej Franja.

Buntu nigdy nie opanowano. Rewolta objęła swoim zasięgiem Walencję, Franję i Katalonię, oznaki poparcia dla rewolucji widoczne były także po francuskiej stronie granicy. 25 stycznia 800 roku ogłoszono powstanie Księstwa Katalonii i Aragonii. Nie zostało ono oficjalnie przez nikogo uznane, chociaż miało ciche wsparcie upadających powoli państw arabskich na południu Półwyspu Iberyjskiego oraz Burgundii i Francji.

Okres "dziwnej niepodległości", jak nazwali go późniejsi historycy dobiegł końca w 902 roku, gdy nowy kastylijski monarcha Alfons III zdecydował się na zaatakowanie rebeliantów. Królewska Armada przekroczyła granicę w okolicach Tarazony. Buntownicy byli całkowicie zaskoczeni, poddali Saragossę i Huescę, koncentrując jednocześnie siły pod Lleidą. Wojska królewskie ominęły Lleidę i zdobyły opuszczoną przez wojska Barcelonę.

do uzupełnienia

Zamach stanu

18 stycznia 2007 roku prezydent Aragonii oraz pełniący funkcję premiera Paulu d'Huesca został zastrzelony przez nieznanych sprawców w budynku Zgromadzenia Prowincji Castellón w Castellónie de la Plana. Po zamachu w rządzie federalnym rozpoczęła się dyskusja na temat przyszłości kraju oraz ewentualnego następcy zabitej głowy państwa. Obrady zakończyły się samorozwiązaniem parlamentu oraz podziałem politycznym na trzy stronnictwa:

• stronnictwo demokratyczne – teoretyczna kontynuacja dotychczasowego rządu.
• stronnictwo nacjonalistyczne – dąży do aragonizacji całego państwa i przędsięwziąć bardziej aktywną politykę zagraniczną.
• la Generalitat – stronnictwo katalońskie, dążące do utworzenia niepodległej Katalonii.

Państwa Europy

Albania • Aragonia • Austria • Belgia • Bułgaria • Burgundia • Chorwacja • Czarnogóra • Czechy • Dania • Estonia • Finlandia • Francja • Grecja • Helwecja • Holandia • Inflanty • Irlandia • Kaledonia • Kastylia • Kencyrla • Kur-Lit • Liechtenstein • Luksemburg • Łużyce • Malta • Monako • Niemcy • Norwegia • Polska • Pomorze • Pomorze Przednie • Portugalia • Republika Gocka • Republika Serbska • San Marino • Słowacja • Słowenia • Słowenia Południowa • Swebia • Szwecja • Turcja • Węgry • Wielka Wołoszczyzna • Włochy • Zjednoczone Królestwo • Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich

Terytoria autonomiczne: Abchaska SRR • Baszkirska SRR • Białoruska SRR • Czuwaska SRR • Górska FSRR • Kałmucka SRR • Karelo-Fińska SRR • Komijska SRR • Maryjska SRR • Mołdawska SRR • Mordwińska SRR • SRR Niemców Nadwołżańskich • Rosyjska FSRR • Rumunia • Tatarska SRR • Udmurcka SRR • Ukraińska SRR • Wyspy Normandzkie • Wyspy Owcze • Żertwia

Terytoria zależne: Glacja • Szetlandy