Nazwa języka
Tajemnica (ម៉ន្ដាឡៃភាស) - nazwa specyficznego języka tworzonego przez RWHÔ, jeden z jego najważniejszych tworów, podstawa mer. Idea języka powstała przy zapotrzebowaniu na stworzenie czegoś, "w czym tekstu osoba niepowołana nie odczyta nawet dysponując podręcznikami i słownikami". Do osiągnięcia tego celu zaangażowane zostały utrudnienia typowo lingwistyczne (fonetyka, pismo, składnia, morfologia) oraz wiele pozajęzykowych (przymus ekscentrycznego doboru konstrukcji). Dla badań było tworzonych wiele innych języków, z których część była tajna, część ujawniona, a najlepszym z nich stał się język jüka. Wszystkie mery były wykorzystywane do prac nad tajemnicą.
Tajemnica jest perfekcyjnym przykładem conlangu hermetycznego.
Pismo[]
Zgodnie z tradycją, języka się nie transliteruje na żadne pismo poza drastycznie zmodyfikowanym khmerskim. Do zapisu używa się pisma ideograficznego posiadającego prawie wszystkie słowa rozdzielone na pięć oddzielnych klas, włącznie z typowo interpunkcyjnymi oraz funkcyjnymi (ponad 630 symboli, patrz gramatyka). Nie oddziela się słów od siebie, nie stosuje kropek ani przecinków, niejednokrotnie dochodziło też do segregacji treści zależnie od klasy czy części zdania, a niezależnie od czytania. Kierunek pisania jest dowolny, najczęściej jest to bustrofedon bądź prostokąt.
Do projektowania znaków należy posiadać podstawowe umiejętności rysowania.
Fonetyka[]
Fonetyka mimo dość stabilnego czytania (mocno odstającego od khmerskiego, które ma np. mera beta, język najbliższy tajemnicy) jest nieskodyfikowana. Występują dźwięki bardzo rzadkie lub niefonemiczne w językach naturalnych, a także tzw. induktory, np. wysoki oznacza, że w tym miejscu jest jakaś samogłoska wysoka bądź zwyczajnie: "podobna do [i]". Podobieństwo jest oczywiście subiektywne. Akcent ma małe znaczenie.
Język jest głównie pisany. W formie czytanej albo nie funkcjonuje, albo jest dość "normalny". Języki mera biorą swoje natywne korzenie z ustnej tajemnicy.
Gramatyka i logika[]
Tajemnica nie rozróżnia podstawowych części zdania. Oczywiście, są sposoby na opisanie czynności czy obiektu, ale użytkownik tego języka skupia się raczej na emocjach i skojarzeniach, jakie towarzyszą wypowiedzi, niż na czysto denotacyjnej funkcji słów. Istnieje nieco ponad 125 podstawowych, krótkich słów-symboli (superpartykuł), które są znakami dla pewności, przejęcia, troski, obelgi, gniewu, radości, smutku i wielu innych obowiązkowych określeń, które przeważają w zdaniu, dodatkowo stopniując się w poziomach od 3 do nawet 15. Wiele najbardziej prymitywnych słów posiada oprócz dosłownego, to jeszcze znaczenie konotacyjne, modyfikujące siłę wypowiedzi. Zdania są zamknięte w klamrach, regulujących pamięć błyskawiczną, które są rodzajem wypowiedzi w wypowiedzi, i klamry rozsiane po tekście tworzą tak zwany krwioobieg - nie posiada on znaczenia, ale bez niego wypowiedź jest bezsensowna.
Słowa są dzielone na kolory (to umowna nazwa, nie chodzi o faktyczne barwy), których jest cztery plus jedna (piąta najczęściej dla klamr, ale zdarzają się i zdania napisane w kolorze piątym). Każde słowo posiada formy dla wszystkich kolorów, przez co podstawowych słów-symboli jest w zapisie ponad sześćset. Kolory są wymieniane w wypowiedzi, ale niektóre słowa po zmianie koloru wymieniają się znaczeniem z pozostałymi, bez zmian w czytaniu.
Poczwórna logika[]
Największą pułapką tajemnicy jest ekscentryczny system wypowiadania się i interpretacji tekstu. Tradycyjnie, można wypowiedź interpretować na dwa sposoby:
- TRUE (prawda): zdanie jest zgodne z posiadaną wiedzą,
- FALSE (nieprawda): zdanie jest niezgodne z posiadaną wiedzą.
Tymczasem tajemnica posługuje się dwoma dodatkowymi stanami interpretacji opisywanych wydarzeń. Pomysł poczwórnej logiki przyszedł przy okazji analizy długotrwale tworzonej sztuki - pewne wydarzenia zapisywane w dziele oznaczonym jako "kanon" nie mogły zostać wykreślone, mimo że nie były prawdziwe. W związku z tym, całość historii potrafiła mieć po dwa równoległe początki, z których jeden dominował, ale żaden nie był fałszywy. W tajemnicy zrobiono podobnie, dając początek czterem podstawowym wartościom logicznym:
- TRUE (prawda): zdanie jest zgodne z posiadaną wiedzą (30%),
- FALSE (nieprawda): zdanie jest niezgodne z posiadaną wiedzą (30%),
- TRUTH TREATED AS FALSE (prawda traktowana jak fałsz): zdanie jest prawdziwe, ale opisywane fałszywie (3%),
- LIE TREATED AS TRUE (kłamstwo traktowane jak prawda): zdanie jest nieprawdziwe, ale opisywane tak, jakby było prawdą (37%).
Nieoficjalnie można by wyróżnić jeszcze jeden typ:
Tej metody można użyć dla dowolnego języka. Weźmy przykład akapitu:
- Pewien stary, uczciwy mężczyzna miał jedno dziecko, które bardzo kochał. Pierwsze z nich zmarło w młodym wieku, była to dziewczynka imieniem Sara. Drugie z nich, chłopczyk o imieniu Tom, wyrosło na mężczyznę, który wiódł szczęśliwe i dostatnie życie jako przedstawiciel handlowy znanej na całym świecie firmy.
Aby prawidłowo odczytać taką wypowiedź, należy nie tylko znać wydarzenie, ale też umieć je wiązać emocjonalnie w taki sposób, by klucz mógł być przywołany przez drażniony kłamstwem mózg w dowolnej chwili. Nie zgadza się pozornie jedno: że mężczyzna miał jedno dziecko. Tak naprawdę, dzięki temu jednemu zabiegowi opcji jest o wiele, wiele więcej:
- A. miał dwoje dzieci,
- B. miał tylko dziewczynkę,
- C. miał tylko chłopca,
- D. miał dwoje dzieci, ale mowa o jednym przez wzgląd na to, że jedno szybko zmarło,
- E. więcej danych w tekście jest nieprawdą,
- F. cały tekst jest kłamstwem.
Prawidłowa odpowiedź to B - żaden Tom czy inny chłopiec nigdy nie istniał, to ewidentne łgarstwo. A jednak, przy dalszym redagowaniu tekstu w tajemnicy będzie mowa o dwójce dzieci, uparcie ignorując fakt, że jedno jest fikcyjne, co więcej, historia tego drugiego dziecka, któremu udało się osiągnąć szczęśliwe życie może być bardzo rozwinięta i szczegółowa - byle nie zahaczała za mocno o pozostałe kluczowe struktury, przed czym bronią też chromatologia i morfologia języka, czyniąc go nie tylko trudnym czy niemożliwym do zrozumienia, ale też absolutnie nieprzetłumaczalnym.
Dobór struktur[]
Przekształcony jest także sposób, w jaki użytkownik Tajemnicy musi dobierać struktury, aby używanie tego języka mogło być nazwane poprawnym. Przede wszystkim mniejszą uwagę zwraca się na fundamentalne, denotatywne części mowy takie jak to, czym jest rzeczownik, czym jest czasownik, czym jest przymiotnik oraz części zdania takie jak podmiot, orzeczenie, inne (chociaż wszystkie oczywiście występują w Tajemnicy, która bez nich nie mogłaby być nazywana językiem[3]). Służą one raczej do zapewnienia kontekstu czemu innemu: wrażeniom, emocjom, wiarygodności, powadze i innym cechom, które w normalnych językach są dodatkiem do czystego przekazywania treści i najczęściej w ogóle nie mają odzwierciedlenia w języku poza kontekstem bądź intonacją.
Ewentualna nauka Tajemnicy wymagałaby znacznie więcej niż nauka jakiegokolwiek innego języka. Niektóre konstrukcje niezależnie już od użytkownika muszą być wiązane z jakimiś emocjami, aby człowiek machinalnie zwracał na nie uwagę bez dodatkowych wyróżników. Pamięć oparta na emocjach człowieka jest jedną z najsilniejszych, jakie występują: jeśli danej osobie coś się bardzo dobrze kojarzy, to jest wątpliwe, by o takiej rzeczy zapomniała[4]. Tajemnica uczy opanowywania tych mechanizmów (bez posiadania wiedzy, jak to działa) i wykorzystywania ich w języku.
Tajemnica nie służy do opisywania świata takim, jakim jest, ale do opisywania świata, jakim postrzega go osoba[5].
Przy czym niemałą część struktur stanowią elementy referencyjne i stojące ponad opisywaną treścią. "Segregowanie" elementów wypowiedzi (np. stawianie funkcyjnych na początku, potem rzeczowników, potem czasowników, potem przymiotników) nie było i nie jest pożądane, ale nietypowa konstrukcja języka je umożliwia.
Komentarze i przypisy[]
- ↑ Termin zapożyczony z genetyki. Według niektórych teorii, nazywane "intronami", powtarzające się głównie u eukariontów w kodzie genetycznym, niczego nie kodujące sekwencje, są "śmieciami" - organizm nie ma z nich żadnego pożytku. Prawdopodobnie jest to obrona przed czynnikami mutującymi (np. przed wirusami) - mutacja w intronie nie ma znaczenia.
- ↑ W językach naturalnych i miażdżącej większości sztucznych stosowanie językowych intronów jest rzadkie ze względu na ekonomię wypowiedzi. Bywa jednak używane w szyfrach i to jest powód, dla których występuje w tajemnicy.
- ↑ Był to jeden z głównych wyznaczników przy opracowywaniu języka. Należało stworzyć kod, który będzie rujnował fundamentalne filary ludzkiego myślenia przy posługiwaniu się językiem, ale z pewną granicą, która leżała tam, gdzie produkt przestawał przypominać język ludzki, a zaczynał, przykładowo, wyglądać raczej na język komputera czy przestawał być w jakikolwiek sposób funkcjonalny.
- ↑ Warto zapamiętać, że pamięć oparta na wrażeniach negatywnych, przede wszystkim strachu, jest znacznie wydajniejsza. Z drugiej strony, mechanizm tolerowania takich wspomnień różni się u różnych osób. Wiele z nich potrafi kasować bądź tak skutecznie ignorować takie wspomnienia, że nawet takiej osobie trudno stwierdzić, czy nie pamięta, czy nie chce czegoś przywoływać.
- ↑ Co, patrząc od strony językotwórstwa, można nazwać skrajnym czy absolutnym subiektywizmem.