Przypadki w języku ęmuckim
Mianownik[]
Mianownik w języku ęmuckim oznacza podmiot zdania nieprzechodniego (np. Martat sų-tof. – Marta idzie.), agensa (podmiot zdania przechodniego, np. Marek sut Marta-solnį-tof. - Marek widzi idącą Martę). Może zostać dołączony po czasowniku za pomocą spójki -a- (np. Sų-tof-a-Martat), co spotyka się powszechnie w języku mówionym, potocznym; owe formy są częściej tworzone dla czasowników przechodnich niż nieprzechodnich.
Mianownik jest także formą słownikową danego słowa. Końcówki:
- gr. I - t (przed samogłoską a, e, i, u, y), także (rzadko) samogłoski nosowe lub ustne
- gr. II - ot
- gr. III a - spółgłoski l, p, n, r, k, f
- gr. III b - h
- gr. IV a i b - ś, j
Kauzatyw[]
Czasami niektóre czasowniki przez odpowiednie dopełnienia dalsze (wyrażone przypadkami poimkowymi) przyjmują formę kauzatywną. Wówczas mianownik nie oznacza eksperiensa (podmiotu zdania nieprzechodniego jako osoby odczuwającej czynność), ale sprawcę czynności: Marek Martazuśtik nopu-solnį-tof. - Marek pokazuje Marcie piłkę (dosł. Marek dla Marty widzi piłkę.), a nawet Marek Martazuśtik sutboś-solnį-tof. - Marek pokazuje Marcie, jak iść (dosł. Marek dla Marty widzi chodzenie). Analogicznie można to przedstawić jako Marta Marekzuśrek sutboś-solnį-tof (dosł. Marta od Marka widzi chodzenie), jednak tej drugiej możliwości się zazwyczaj nie stosuje.
Imiesłów kauzatywny[]
Innym sposobem wyrażenia formy kauzatywnej jest tzw. imiesłów kauzatywny'. Zaletą wykorzystania tego wariantu jest kauzatywność niezależna od dopełnień i, co za tym idzie, możliwość tworzenia pochodnych czasowników zawierających domyślnie tę właściwość.
Imiesłów kauzatywny jest tworzony poprzez:
- gr. I - odcięcie końcowej spółgłoski -t i dodanie -śket
- gr. II - dodanie do końcówki -ket
- gr. III a - dodanie do końcówki -ket (może powstać geminata -kk(et))
- gr. III b - zmianę końcówki -h na -tket
- gr. IV a i b - dodanie końcówki -ket
Orzecznikownik[]
Odpowiednia część mowy (najczęściej rzeczownik, przymiotnik lub imiesłów) łączy się z łącznikiem (stała grupa wyrazów) w przypadku orzecznikowym tworząc czasownik. Orzecznikownik służy także do tworzenia przymiotników (po dodaniu sufiksu -myt).
Tworzenie orzecznikownika:
- gr. I - zamiana końcowej spółgłoski -t na nosową półotwartą w̃ zapisywaną ogonkiem lub tyldą
- gr. II - dodanie do końcówki -ǫ
- gr. III a - dodanie do końcówki -tǫ
- gr. III b - zmiana końcówki -h na -tǫ
- gr. IV a i b - dodanie do końcówki -į
Dopełniacz[]
Dopełniacz zazwyczaj oznacza dopełnienie bliższe (dołączony przed orzecznikiem): Syr'atkan-varą-tofmeś – Tworzę języki. Może także mieć funkcję opisową (Syr'atkan-vorun – Forum językowe). Tworzenie dopełniacza:
- Ta sekcja wymaga uzupełnienia
Dopełniacz utworzony od przymiotnika (końcówka -myt) może mieć dwie formy:
- -my lub właściwą dla danego przymiotnika, jeśli nie jest on zakończony na myt – jeśli określa inny dopełniacz lub przyjął znaczenie rzeczownikowe (występuje jako dopełnienie bliższe)
- -me (jeśli przymiotnik nie jest zakończony na myt, końcówka jest dołączana do orzecznikownika) – jeśli jest określeniem równorzędnym z innymi dopełniaczami, lub jeśli jest jedynym dopełniaczem, ale pełni funkcję przydawki.
Przypadki poimkowe[]
W języku ęmuckim występuje specyficzna grupa poimków zrostowych dołączanych do imienia w specjalnym przypadku - postpozytywie. Jest on tworzony w poszczególnych grupach poprzez:
- gr. I - odcięcie końcowej spółgłoski -t
- gr. II - dodanie do końcówki -o
- gr. III a - dodanie do końcówki -to
- gr. III b - zmianę końcówki -h na -to
- gr. IV a - zmianę końcówki -ś na -jśi
- gr. IV b - dodanie końcówki -zi
Miejsca[]
- Inesyw (-uh) - położenie wewnątrz danego przedmiotu
- Adesyw (-voh) - położenie na powierzchni lub w pobliżu danego przedmiotu
Drogi[]
- Elatyw (-uhrek) - droga z wnętrza danego przedmiotu
- Ablatyw - delatyw (-vohrek) - droga z powierzchni, okolic danego przedmiotu
- Prolatyw (-mik) - droga przez dany przedmiot
Celu drogi[]
- Illatyw (-uhtik) - kierunek do wnętrza danego przedmiotu
- Allatyw (-vohtik) - kierunek na powierzchnię danego przedmiotu
Stanu posiadania[]
- Posesyw (-zuś) - posiadanie przez daną osobę
- Celownik (-zuśtik) - darowanie rzeczy danej osobie; przeznaczanie, poświęcanie czynności danej osobie
- Ablatyw - posesyw (-zuśrek) - darowanie rzeczy przez daną osobę, powodowanie czynności przez daną osobę
Czasu[]
- Essyw (-vek) - odbywanie się podczas trwania danego przedmiotu/czynności
- Allatyw (-vohtik) - następstwo czasowe przed danym wydarzeniu
- Ablatyw - delatyw (-vohrek) - następstwo czasowe po danym wydarzeniu
- Elatyw (-uhrek) - początek przedziału czasowego
- Illatyw (-uhtik) - koniec przedziału czasowego
Inne[]
- Komitatyw (-ak) - występowanie z danym przedmiotem lub osobą
- Abesyw (-kik) - występowanie bez danego przedmiotu lub osoby
- Instruktyw (-namik) - sposób typowy dla danej osoby lub przy wykorzystaniu danego przedmiotu[1]
- Translatyw (-natik) - przemiana w daną osobę lub przedmiot
Rzeczowniki relacyjne[]
Bardziej szczegółowe relacje tworzy się przez rzeczowniki relacyjne. Poniżej podano ich formy w mianowniku i najczęstszych przypadkach:
- zil - przestrzeń dookoła
- zilto'uh - dookoła, po obwodzie
- ziltovoh - naokoło
- ziltovohtik - dookoła
- regit - lewo
- regi'uh - z lewej strony
- regivoh - na lewo od
- regivohtik - w lewo
Przypisy[]
- ↑ Rzadko używany ze względu na wyparcie przez formy przysłówkowe.