Conlang Wiki
Advertisement
Republica Rumană
Republika Romańska
Flaga Romanii Godło Romanii
(Flaga) (Godło)
Motto: Zawsze dla ojczyzny
Republika Romańska na mapie
Język(i) urzędowy(e) romański
Stolica Feryczereszt
Największe miasto {{{największe miasto}}}
Ustrój
Prezydent
Premier
republika parlamentarna
Ionas Ambăru
Fioriã Adrianu
Powierzchnia
 - całkowita
 - woda (%)

238 931 km²
2
Populacja
 - 2008
 - gęstość zal.

30 160 487
126 os./km²
Waluta sestercja = 100 centów (RST)
Strefa czasowa
 - lato
UTC{{{utc1}}}
UTC{{{utc2}}}
Strefa czasowa
 - lato
{{{scz1}}}
UTC{{{scz2}}}
{{{niezależność}}}
{{{wydarzenia}}}
{{{daty}}}
Hymn państwowy Pătriala nostra
Kod ISO RM
Nr kierunkowy +{{{tele}}}
Etnonim
 - polski
 - lokalny
 
Romańczyk, Romanka, Romańczycy
rumã, rumană, rumani
{{{przypis}}}

Romania (rom. Rumania), urzędowo Republika Romańska (Republica Rumană), to kraj położony w południowo-wschodniej części Jaruzji, na wybrzeżu Zatoki Świętego Jerzego. Stolicą jest Feryczereszt (Fericereşti), mający 2 577 439 mieszkańców. Inne ważne miasta to Waradyn (Oradiu, 1 112 493), Cybin (Cibiu, 613 436), Klaudiopol (Claudiopor, 578 423), Forteca (Fortăreţa, 550 430) i Perendawa (Perendăva, 502 104). Kraj dzieli się na dwanaście regionów, 46 departamentów i 2 012 gmin. Graniczy z Namszą na północy, Zagórzem na wschodzie, Bursztynowym Wybrzeżem i wenedzką enklawą Svaiteie Jure na południowym wschodzie, Imperią na południu i Galią na południowym zachodzie.

Romania powstała w wyniku ekspansji ludów neorzemskich, będąc jednym z pierwszych zorganizowanych państw kontynentu. W przeciwieństwie do innych potomków Rzemian, Romańczycy zdecydowali się zachować przyjazne relacje ze Słowianami i ostatecznie przyjęli prawosławie jako najważniejszą religię w państwie. Jednak wpływy słowiańskie nie pojawiły się w języku, w którym zapożyczenia z tej grupy stanowią tylko około 2% całej leksyki. Obecnie Romania stara się pokojowo współistnieć ze wszystkimi sąsiadami i próbuje zacieśniać współpracę z państwami Panslawii.

Romania jest jednym z krajów założycielskich Paktu Rzemskiego.

Etymologia[]

Słowo "Rumania", będące romańskim odpowiednikiem polskiej nazwy Romania, ma bezpośredni związek z nazwą Cesarstwa Rzemskiego, państwa od którego się wywodzi. W istocie jest to zniekształcona forma nazwy "Remania", używanej w języku łacińskim dla krótszego nazywania państwa Rzemian. Pierwsza wzmianka pochodzi z VIII wieku, niemal bezpośrednio po ostatecznym upadku Imperium, z napisu znalezionego na murze w Klaudiopolu: "Clavdieopolis citas Roemānie". Uwagę zwraca ilość zniekształconych form - Clavdieopolis zamiast grekołacińskiego Claudiopolis (Klaudiopol), citas zamiast civitas (miasto) i Roemānie zamiast Remanie (Remanii, dopełniacz). Roemānia przekształciła się w Roumania w XI wieku. Datuje się pojawienie współczesnej formy Rumania na początek wieku XVI.

Warto zauważyć, że forma Roumania pojawia się w pierwszym zdaniu napisanym w języku romańskim, znalezionym w Królewskiej Kronice RomańskiejRoumania esthae ilhu paggisu desthendanthu de ilhu Imperiu illhe Rema (Romania jest państwem-spadkobiercą Cesarstwa Rzemskiego).

Historia[]

Lupa2
Główny artykuł: historia Romanii

Starożytność[]

Lupa2
Główny artykuł: Cesarstwo Rzemskie

Chociaż ludzie zasiedlili tereny współczesnej Romanii dość szybko, bo już w późnym neolicie, na podstawie wykopalisk archeologicznych można stwierdzić, że pierwszym ludem, który zagrzał tu miejsce na dłużej, byli Wałachowie (od ich miana pochodzi nazwa romańskiego regionu VărăgiaWołocha, a także nazwa Romanii w niektórych językach, np. rodz. Völškina). Doskonale zachowana wałaska osada, najpewniej stolica, o czym świadczą rozmaite złote i srebrne ozdoby, odnajdywane w ruinach dużych obiektów, znajduje się w departamencie Sanyu e Mărizia, w Wołoszy, niedaleko miasta Sîmpţiu. Niestety, w wałaskich kronikach brakuje dat, a język tego ludu nie został jeszcze dokładnie poznany, dlatego nie sposób jest ustalić chronologii władców czy nawet dynastii. Wałachowie zasiedlili dzisiejszą wschodnią Romanię w V wieku p.n.e.

W III wieku p.n.e. ziemie zajmowane przez Wałachów zostały zajęte przez Rzemian. Jak podają rzemskie kroniki, większość autochtonicznej ludności została wymordowana, a resztę poddano remanizacji. W 256 p.n.e. w ramach Imperium Rzemskiego powstała prowincja Transsilvania, której stolicą został Leopol (łac. Leopolis, rom. Leupor). Granice regionu pokrywały się z granicami wschodniej Romanii – obecne regiony: Mołdowia, Bungecja i Krzesztania zostały podbite znacznie później i utworzyły prowincję Transsilvania Occidentala, której stolicą został Klaudiopol (Claudiopolis, Claudiopor). Rzemska władza w regionie sprawowana była silną ręką. W 75 namiestnikiem został Constantinus Septentrius Specto. Wsławił się założeniem dwudziestu ośmiu miast, m.in. obecnej stolicy Romanii, Feryczeresztu – wszyskie istnieją do dzisiaj. Namiestnik, zdaniem ówczesnego cesarza Maximusa XII, prowadził jednak "zbyt niezależną politykę" - w istocie, planował wyruszyć z częścią stacjonujących w prowincji wojsk na północ, za Ściany i obsadzić przełęcze garnizonami. W 102 został zamordowany we własnym łóżku przez nieznanych sprawców. Po śmierci Maximusa, miasto nazwane jego imieniem – Maximonium – przemianowano na Constantina (nazwa ta przetrwała do dzisiaj).

W 212 utworzono katolickie biskupstwo w Iarulatium, a osiem lat później w Iannina. Chrystianizacja ziem romańskich przebiegała powoli, acz sukcesywnie.

Jak się okazało, obsadzenie przełęczy było bardzo potrzebne – już od IV wieku północne granice Cesarstwa były nękane przez Słowian, co przyczyniło się do powolnego odwrotu legionów z prowincji. Gdy cesarz Justynian II ogłosił w 766 powstanie Wolnego Miasta Rzemu, pozostała w Romanii arystokracja obsadziła tereny Transsilvanii swoimi prywatnymi armiami. Na mocy aktu cybińskiego w 789 roku ogłosili powstanie wolnego państwa — Królestwa Romanii. Stolicą królestwa zostało miasto Pax Remana. Pierwszym królem był Iacobus I, od którego nazwę wzięła dynastia Jakubianów, nazywanej także przez Słowian Jakubowiczami.

Średniowiecze[]

Lupa2
Główny artykuł: ziemie romańskie w średniowieczu

Państwo Jakubianów, chociaż słabe, skutecznie broniło się przed naporem Słowian. Nie można tego powiedzieć o zachodniej części kraju – Słowianie przejęli kontrolę nad zachodnią Transsilvanią. Iannina została doszczętnie spalona, a biskup najpierw wykastrowany, a potem wygnany. Jedynym ośrodkiem promieniowania rzemskiej kultury został Waradyn. Wokół niego, w okolicach roku 912 powstało Hospodarstwo Maruszy, które było rządzone przez wymieszanych ze Słowianami Rzemian. Maruszańscy władcy często wiązali się dynastycznie z sąsiednimi państwami słowiańskimi, powszechny był także hołd lenny.

W Romanii natomiast starano się kultywować rzemskie tradycje, jednak było to dość utrudnione, biorąc pod uwagę niemal całkowicie zerwany kontakt ze stolicą dawnego imperium, a także ciągłe wędrówki ludów, które odbiły się w pewnym stopniu na języku, który stopniowo oddalał się od łacińskich korzeni. Ostatni Jakubian, Hadrian I (Hadriean I), był też pierwszym, który znacznie wpłynął na współczesną kulturę Romanii. Nie podjął żadnej próby odnowienia bliższych stosunków z Rzemem, w 967 przechrzcił się na prawosławie i utworzył arcybiskupstwo w Perendawie oraz cztery biskupstwa: w Feryczereszcie, Cybinie, Potăzie i Konstancji. Katolickie biskupstwo w Gherulacie nie zostało jednak zniesione, mimo że pozostało przy nim niewielu wiernych.

Obie części współczesnego państwa, podobnie jak znaczna część Jaruzji, zostały dotknięte w 1087 roku epidemią dżumy, za którą niemal natychmiast nastąpiła epidemia zapalenia płuc (1092). Populacja Królestwa Romanii zmalała o około 60%, populacja Hospodarstwa Maruszy o 42%, a populacja pozostałych, zdominowanych przez Słowian regionów – o około 75%.

Królestwo Remanii, wbrew pozorom, w miarę szybko podniosło się po gospodarczych stratach, za sprawą ściągania osadników z Bursztynowego Wybrzeża. W 1103 roku król Rafał I założył w Cezarguście pierwszy w kraju uniwersytet, który działa do dziś. Rafał I otrzymał pośmiertnie przydomek "Jutrzenka" (Aurora), gdyż, jak piszą kronikarze, "przybył do Romanii w nocy i oddał jej Słońce". Ojcowskie dążenia do wewnętrznego wzmocnienia kraju kontynuował jego syn, który zaczął uzależniać od królestwa słabe romańskie i słowiańskie księstwa Bursztynowego Wybrzeża, Zagórza i rejonów położonych na południe od Feryczeresztu.

W 1142 roku powstało Hospodarstwo Mołdowii. Siedzibą hospodarstwa zostało miasto Święty Duch, zbudowane na gruzach rzemskiego Diocletianum. Kraj był zdominowany przez wywodzące się z Namszy elity słowiańskie, a ludność remańska traktowana była na początku jak intruzi, których należałoby usunąć. Dopiero po dwudziestu latach panowania pierwszego hospodara, Krzysztofa z Namszy, zabiegi mające na celu wysiedlenie romańczyków ustały. Nie oznacza to jednak, że polepszyła się sytuacja chłopstwa, które aż do uwłaszczenia w XIX wieku traktowane było jako tania siła robocza.

W 1157 roku powstało słowiańskie Księstwo Buniewcy (bun. Knážestvo za Buněvsko). Opanowało ono sporą część współczesnego regionu Buniewcy, terytorium na zachód i południe od niej, część współczesnego Zagórza, a także uzależniło od siebie oba romańskie hospodarstwa. Panująca w nim rodzina bojarów, Jerzykowicze (Jířikovičove), mimo otwartej wrogości wobec przejawów rzemskiej kultury, za swoją siedzibę obrała Klaudiopol, zmieniając jego nazwę na Janov (nazwa ta przeniknęła do wielu innych języków słowiańskich i funkcjonuje w nich jako egzonim).

XIII wiek na ziemiach romańskich upłynął pod znakiem wojny. Królestwo Romanii w latach 1221-1245 zaangażowane było w wielką wojnę wschodnią, walcząc przeciwko Imperii. Hospodarstwa walczyły między sobą, aby zdobyć środki na spłatę haraczu swoim słowiańskim seniorom, a Buniewca prowokowała graniczne incydenty ze wszystkimi swoimi sąsiadami. W 1261 roku Přumysláv II Jerzykowicz koronował się w Klaudiopolu na króla i wypowiedział Romanii wojnę. Wyniszczający konflikt zakończył się dopiero w 1281 roku pokojem w Malace. Romania zmuszona była oddać Słowianom cały obszar znajdujący się w widłach Maryzy i Sangii, a także przez dwa lata spłacać kontrybucję. Już w 1282 roku Romańczycy zaprzestali spłacać trybut, a król Egidiusz wypowiedział Buniewcy kolejną wojnę, tym razem zakończoną bezprecedensowym zwycięstwem Romanii. Ostateczny akt pokojowy został spisany w Leopolu w 1306 roku. Słowianie musieli oddać zagarnięte dwadzieścia pięć lat temu ziemie, a sama granica przesunęła się jeszcze dalej na wschód. Dodatkowo, Marusza i Mołdowia stały się zależne od królów romańskich. Traktat pozwolił jednak zachować Jerzykowiczom tytuł królewski.

Czasy nowożytne[]

Lupa2
Główny artykuł: Romania w czasach nowożytnych
Romania max

Maksymalny zasięg granic Romanii

Długotrwały okres zależności od Romanii spowodował poprawę warunków ludności w Mołdowii, co bardzo nie spodobało się lokalnym władykom. 11 marca 1486 roku, korzystając z braku hospodara, wypowiedzieli oni posłuszeństwo królowi Rafałowi II. Pierwszą reakcją nie były jednak działania militarne, ale deklaracja hospodara Maruszy, Antoniego Waradyńskiego, o "wieczystym oddaniu i wsparciu". Romańskie wojska przekroczyły granicę z Mołdowią z dwóch stron: od południa i od północnego wschodu. 18 czerwca 1486 miała miejsce pierwsza bitwa pod Alepsandrią, zakończona zwycięstwem wojsk mołdowiańskich. Zaraz po tym wydarzeniu wojska Buniewcy wkroczyły do Maruszy, jednak zostały pokonane w bitwie pod Rămizą 1 sierpnia. Antoni Waradyński ogłosił inkorporację Maruszy do Romanii, wg kronikarzy osobiście zdał hospodarskie insygnia Rafałowi II. W odpowiedzi bojarzy mołdowiańscy złożyli hołd lenny Buniewcy. Wojska buniewskie starły się z romańskimi 18 grudnia 1486 w drugiej bitwie pod Alepsandrią. Romańczycy wygrali. Chociaż bitwa sama w sobie nie miała większego znaczenia, druzgocące zwycięstwo podniosło morale społeczeństwa i spowodowała zamęt w Buniewcy, gdzie doszło do powstania chłopskiego. Osaczony w Klaudiopolu król Bolečáj II poddał się, ale został zabity przez jego własną żonę, Přeslávę. Ta zbiegła z zamku i zebrała niedobitki buniewskich wojsk, dążąc do starcia z siłami romańskimi. Zginęła w bitwie pod Bragą 14 lutego 1487, a ostatnie wojska rozpierzchły się po okolicznych lasach. Rafał II koronował się 1 marca 1487 w Klaudiopolu na cesarza, rozpoczynając nowy okres w historii kraju. Potomni nadali mu przydomek "Zjednoczyciel" (Cuînptător).

Kolejnym etapem romańskiej ekspansji było Bursztynowe Wybrzeże. W 1491 roku wojska cesarskie wkroczyły do Scytii i przejęły kontrolę nad księstwem. Następnie wojnę wypowiedziano Imperii. W 1494 roku, podczas kampanii wojennej, Rafał Zjednoczyciel zmarł na gruźlicę. Jego następca, Jonasz, zwany Rozjemcą (Împacent), był dużo bardziej skłonny do negocjacji pokojowych. Pokój został zawarty w Trepczy 27 listopada 1495. Romania pozyskała znaczne obszary na południu, sięgając Morza Leukoskiego i zdobywając granicę z Rzemem.

Czasy Jonasza Rozjemcy często nazywa się złotym wiekiem Romanii. W okresie swojego pięćdziesięcioletniego panowania, cesarz zyskał opinię władcy łagodnego, ale stanowczego. Wspierał krajowy handel prowadząc politykę merkantylistyczną, unowocześnił flotę i armię, rozbudowywał miasta. Od podstaw zbudował Feryczereszt, który ustanowił stolicą 23 maja 1510. Wspierał rozwój kultury, założył trzy uniwersytety i Akademię Romańską, która po dziś dzień zajmuje się standaryzacją języka romańskiego.

Romania osiągnęła swój maksymalny zasięg terytorialny uczestnicząc w rozbiorach Namszy w 1669 i 1699. W jej granicach znalazła się południowa część kraju. Niemniej jednak, uczestnictwo w rozbiorach spowodowało niechęć władców Selewii, a także podburzyło słowiańską ludność kraju. W 1742 roku przez kraj przetoczyła się seria rewolt, w wyniku których niepodległość odzyskała Scytia, a południowe ziemie zostały oddane pod protektorat Wolnemu Miastu Rzem, a potem zwrócone dawnym właścicielom. Cesarz został obalony, a na tronie zasiadł "król z Ludu", Alepsander I.

Nowe Królestwo Romanii straciło dużo ziem i prestiżu, jego obszar zmniejszył się o blisko połowę – przy koronie zostały tylko ziemie właściwej Romanii, tereny zdobyte podczas rozbiorów Namszy i niewielki fragment Scytii, tzw. Zaistrze. "Król z Ludu" nie cieszył się popularnością ani wśród mieszkańców kraju, ani na arenie międzynarodowej. W 1780 roku abdykował, oddając władzę pochodzącej z Rzemu dynastii Burbonów. Pierwszym królem został Ludwik Burboński. Postawił on na poprawę sytuacji ludu. W 1804 wprowadził ustawę uwłaszczeniową, likwidując system feudalny. Doprowadził do unowocześnienia istniejących portów – w Konstancji, Auguście i Martwych Wodach, a także do wybudowania nowych – w Mericie, Mînorizie i Świętym Jerzym.

Chociaż Romania nie była państwem kolonizującym, król Jonasz II, na mocy małżeństwa z Nataliją Mihailovą, pozyskał zamorskie posiadłości pod bezpośrednim zarządem króla w Indiach, tzw. Indię Romańską (Înzia Rumană). Region był podzielony na tzw. kapitanie pod bezpośrednim zarządem przemysłowych potentatów. Głównym miastem był Widziajpur (Vigiaipure). India ogłosiła niepodległość w 1929.

Kryzys, który dotknął niemal całą wschodnią Jaruzję, doprowadził do znacznego zadłużenia kraju w bankach gardneńskich i wpłynął na pozytywne rozpatrzenie wenedzkiej propozycji dotyczącej sprzedaży Zaistrza wraz z portem w Świętym Jerzym w 1866 roku.

Druga połowa XIX wieku to okres rozwoju kulturalnego i wzmożonej industrializacji. W 1841 roku pierwsza linia kolejowa połączyła Feryczereszt z Durostorem. Wzrosło znaczenie takich ośrodków miejskich, jak Alepsandria, Braga, Forteca czy Recjum. Rozpoczęto intensywną eksploatację złóż węgla kamiennego i srebra w Ścianach, a także zwiększono wydobycie soli w Muntenii. Wydarzenia te połączyły się z przyznaniem częściowej samorządności niektórym regionom – w tym także ziemiom zagarniętym w wyniku rozbiorów Namszy.

Rewolucja marcowa i jej skutki[]

Lupa2
Główny artykuł: Statel Nou

14 marca 1911 roku wybuchła w Romanii rewolucja ludowa, wymierzona w monarchię. Rozpoczęła się wydaniem w Ioneşti Manifestu Ludowego (Manifăstala Poporară). Po manifeście, przez kraj przetoczyła się fala rozruchów (główne ośrodki: Perendava21 marca, Konstancja22 marca, Feryczereszt24 marca, Czusiewice25 marca, Waradyn27 marca, Micăieşti28 marca, Miritopol30 marca, Remureţiu30 marca, Rawa31 marca). Część regionów: Pătrilater, Buniewca, Bunat, ominęły początkowe etapy rewolty. Kraj podzielił się na zwolenników króla — przede wszystkim arystokracja i bogatsi chłopi, i zwolenników rewolucjonistów pod przywództwem Fernã Puru. Król Alepsander II został stracony 16 czerwca, a Puru ogłosił się dyktatorem.

Ideologia Fernã Puru – Statel Nou (rom. Nowe Państwo) – bliska była faszyzmowi, ale brakowało w niej ekspansjonizmu. Puru nie chciał dokonywać rewizji granic. Nie stosował też tak często rozwiązań siłowych, jeśli wiedział, że możliwe jest osiągnięcie satysfakcjonujących rezultatów bardziej konwencjonalnymi metodami. Ograniczył jednak autonomię regionów i rozpoczął stopniową romanizację ziem dawnej Namszy. Zawarł serię porozumień ze Swealandem, a także z odległym Spalskiem, w którym tradycja kontaktów z Romanią sięga jeszcze wcześniejszych czasów.

16 grudnia 1927 miał miejsce zamach na życie dyktatora. Fernã Puru został postrzelony w serce, jednak uratowano go. Niemniej, osłabiony, zrzekł się władzy. Tytuł cuducătora przejął 18 stycznia 1929 Ghecub Gianzisu, który postanowił stworzyć w kraju pozory demokracji, urządzając wybory do parlamentu, w których, pg oficjalnych danych, frekwencja wyniosła 99,3% (co było niemożliwe, chociażby dlatego, że punkty do głosowania urządzone były tylko w stolicach regionów), a 100% mandatów zarówno w Zgromadzeniu Narodowym, jak i w Senacie, przypadło Romańskiej Partii Faszystowskiej (Părţidel Faşist Rumã, PFR).

Wielka Wojna[]

Feryczereszt - mobilizacja

Pomobilizacyjna parada wojsk przed Łukiem Triumfalnym w Feryczereszcie.

Rafał IV

Król Rafał IV.

Lupa2
Główny artykuł: Romania podczas Wielkiej Wojny

W 1935 roku Romania dołączyła do Wielkiej Wojny po stronie Spalska. Siły romańskie najpierw wkroczyły do sympatyzującego z Wiatką Zagórza i w niecałe trzy tygonie przejęły kontrolę nad całym państwem, niemal doszczętnie niszcząc Wielki Targ. Gianzisu zarządził zwiększenie armi, zadłużając kraj w Gardnie i Euskadii. Znacznie rozbudowana armia wkroczyła od północnego wschodu do Wiatki 18 października 1936, jednak poza kilkoma mniejszymi zwycięstwami nie odniosła większych sukcesów. Dużo bardziej znaczące były zwycięstwa floty: zwycięstwo nad flotą rzemską 14 lutego i kolejne 19 lipca 1936 i długotrwała blokada portów kolaszyńskich.

13 października 1937 roku, dokładnie w dzień swoich 48. urodzin, Ghecub Gianzisu i jego najważniejsi poplecznicy zginęli podczas narady w Casa Poporelui, gdy mieszkańcy Feryczeresztu najpierw podpalili, a potem wysadzili budynek w powietrze. Wydarzenie, nazwane przez prasę "małą rewolucją", było zaplanowane przez Rafała Burbońskiego, wnuka Alepsandra II. Utrzymywał on kontakty z aliantami. Został koronowany na króla przez przedstawicieli ludu 12 listopada 1937, a pierwsze, co zrobił, to zarządził zmianę stron – Romania stała się częścią sojuszu aliantów. Nie wszyscy Romańczycy się z tym pogodzili – znany jest przykład Cerîny Chiarînţu, wysoko postawionej członkini romańskich służb specjalnych, która od 1937 roku działała jako podwójny agent, opłacany zarówno przez ojczyznę, jak i przez Spalsko.

Po stronie aliantów, udział Romanii w wojnie ograniczony był do działań na terenie Swealandu. Blokada kolaszyńskich portów dobiegła końca 1 lutego 1938, a armia lądowa została przerzucona z Zagórza i Wiatki do Selewii i Rodzki (część oddziałów pozostała w Zagórzu, aby pomóc w naprawianiu wcześniej dokonanych zniszczeń). W 1941 oddano północną część kraju całkowicie pod zarząd Namszan, a w 1942 Parlament zgodził się na niepodległość Namszy. Rokowania pokojowe w 1943 roku potwierdziły namszańską niepodległość. Z tytułu znajdowania się po stronie zwycięzców, Romanię ominęła spłata kontrybucji. Wstaw tu tekst niesformatowany

Romania po Wielkiej Wojnie[]

Lupa2
Główny artykuł: Romania po Wielkiej Wojnie

Rafał IV podjął po zakończeniu Wielkiej Wojny próby demokratyzacji państwa po długim okresie absolutyzmu i dyktatury. Wprowadził zmiany w konstytucji, ograniczające władzę królewską, a poszerzające – parlamentarną i samorządową, całkowicie uniezależnił sądownictwo, wprowadził równouprawnienie płci, określenie "prawowici Romańczycy" zamienił określeniem "obywatele Romanii". Jego reformy zwieńczyła rezygnacja z władzy królewskiej i ogłoszenie powstania Republiki Romańskiej w 1952. Rodzina królewska nadal cieszy się w Romanii ogromnym szacunkiem.

Pierwszy demokratyczny rząd Adieana Năstaru podjął się trudnego zadania naprawy gospodarki i modernizacji kraju. Wybudowano i odnowiono wiele kilometrów dróg, autostrad i kolei, oczyszczono kanały wodne, aby zwiększyć znaczenie żeglugi śródlądowej. Rozbudowano port w Konstancji. Przeprowadzono reformę walutową, wycofując z użycia banknoty pamiętające czasy "Nowego Państwa" i zrównując wartość sestercji z rzemskim aurusem.

Obecnie Romania stara się utrzymywać pozytywne relacje ze wszystkimi sąsiadami i odleglejszymi państwami. Ubiega się o status obserwatora w Panslawii, a także ściśle współpracuje z innymi państwami, które swoimi korzeniami sięgają Cesarstwa Rzemskiego. Kolejne reformy socjalne, ekonomiczne i administracyjne podnoszą standard życia w kraju.

Rząd i polityka[]

Lupa2
Główny artykuł: ustrój Romanii
Feryczereszt - parlament

Pałac Parlamentu – siedziba Zgromadzenia Narodowego i Senatu Romanii.

Romania jest demokratyczną republiką parlamentarną o systemie wielopartyjnym. Władza wykonawcza spoczywa w rękach Rady Ministrów (Cuşiriul Ministrilor), kierowanej przez Premiera (Primăr, zwyczajowo nazywany "pierwszym ministrem"). Obecnie Premierem jest Fioriã Adrianu. Władza ustawodawcza to domena Parlamentu, złożonego z dwóch izb: niższe Zgromadzenie Narodowe (Adunaţiune Naţiunară) i wyższy Senat (Senăt). Władza sądownicza jest od nich obu niezależna. Romania stała się demokratyczną republiką 23 maja 1952, po zniesieniu monarchii. Aktualnie obowiązująca konstytucja, z wniesionymi do niej poprawkami, funkcjonuje nieprzerwanie od 1 czerwca 1969.

Prezydent Republiki Romańskiej jest wybierany w powszechnych wyborach na sześcioletnią kadencję. Od 2008 roku, funkcję tę sprawuje Ionas Ambăru. Będąc głową państwa, Prezydent Republiki reprezentuje jedność narodu i ma wiele obowiązków, wcześniej wypełnianych przez Króla Romanii. Prezydent jest łącznikiem między trzema gałęziami władzy. Nominuje Premiera, który później proponuje przed Parlamentem innych ministrów, a także jest naczelnym dowódcą Romańskich Sił Zbrojnych. Nie może jednak odwołać rządu bez poznania zdania ludu w referendum.

Obywatele Romanii wybierają poprzez powszechne wybory deputowanych zarówno do Sejmu, jak i Zgromadzenia Narodowego. Zgromadzenie ma więcej członków, niż Senat – odpowiednio 300 i 30. Dla potrzeb wyborczych, kraj jest podzielony na 30 komitatów wyborczych. Kadencja Parlamentu trwa pięć lat i może być zarówno skrócona, jak i przedłużona przez Prezydenta. Nie można być deputowanym przez więcej, niż trzy kadencje. W romańskim Parlamencie reprezentowane są trzy duże grupy etniczne, zamieszkujące tej kraj: Namszanie z Mołdowii, Gegenowie z Buniewcy i Grecy z Alutenii wybierają w swoich okręgach wyborczych jednego deputowanego mniejszości.

Podział administracyjny[]

Stolicą Romanii jest Feryczereszt, mający specjalny statut w krajowej administracji. Terytorium Romanii dzieli się na dwanaście regionów (regiuni): Alutenia, Bunat, Buniewca, Deudacja, Ferycja, Kresztania, Mołdowia, Muntenia, Pătrilater, Stara Romania, Trasyrwania i Wołocha. Poza Ferycją, wszystkie regiony dzielą się na departamenty (departamenti), których łącznie w całym kraju jest 74. Jedenaście departamentul ma charakter typowo miejski i obejmuje obszary otaczające stolice poszczególnych regionów – Alepsandria, Cezargusta, Cybin, Forteca, Klaudiopol, Martwe Wody, Perendawa, Potăza, Rzecjum, Sărine i Waradyn. Ferycja – region otaczający stolicę – dzieli się na osiem prefektur (prăfăpture).

Regiony noszą nazwy historyczne, jedynym wyjątkiem jest Rumania Antică. Miano to pochodzi nie od dawnej nazwy, ale związane jest z historycznym sensem obszaru, który obejmuje. Nazwy departamentów wiążą się z nazwami geograficznymi, zazwyczaj z rzekami i jeziorami. Nazwy prefektur pochodzą od nazw dzielnic Feryczeresztu.

Jednostką administracyjną najniższego stopnia są gminy (comune). Romania składa się z 2 012 gmin. Istnieją trzy rodzaje gmin: gmina wiejska (comuna rurară), której stolicą jest wieś, gmina miejsko-wiejska (comuna rurbană), która ma charakter wiejski, ale jej stolicą jest miasto, oraz gmina miejska (comuna urbană), która obejmuje terytorium miasta.

Region Stolica Liczba mieszkańców Powierzchnia (km²) Departamenty składowe
Alutenia Martwe Wody
Apele Morte
1 405 403 18 258,46 Aporonia
Crambia
Crambia e Sanyu
Lămpăra
Martwe Wody
Murufătiara
Sanyu
Ureche
Bunat Rzecjum
Reţiu
1 597 227 22 496,46 Arpitani
Făguşta
Făşoane
Ghimb
Rzecjum
Ţintala
Volunteri
Buniewca
Bungeţia
Klaudiopol
Claudiopor
2 454 097 38 515,61 Anătur
Chiara
Curanziu
Klaudiopol
Mărizia e Chiara
Punta Altă
Punta Basă
Deudacja
Deudaţia
Potăza 2 667 430 11 644,39 Pătrucetate-Şăptîntriu
Peretie
Potăza
Santi
Zămura
Ferycja
Fericia
Feryczereszt
Fericereşti
5 002 300 5 691,88
Kresztania
Creştania
Waradyn
Oradiu
1 799 039 41 677,78 Fiora
Ghemăna
Ghenina
Lyuria
Măruşa
Waradyn
Mołdowia
Muidăvia
Alepsandria 1 360 300 19 992,67 Alepsandria
Chindia
Daria
Lyurda
Ziupleţiã
Muntenia Sărine 1 306 400 16 002,46 Arbabeta
Pînzia
Remura
Sărine
Prăslăva
Rînd
Pătrilater Forteca
Fortăreţa
2 102 496 10 003,62 Antegune
Forteca
Rambia
Zaporia
Stara Romania Cezargusta
Cezărguştia
3 760 499 13 300,40 Cămira
Cezargustia
Libia
Mărizia
Pătrucetate-Măriziu
Sanyu-Antică
Spirie
Zure
Trasyrwania
Trăsirvania
Cybin
Cibiu
3 894 300 42 396,39 Ciara
Cybin
Gheruleni
Leunia
Miriti
Poronia
Prăglomera
Sanyu e Lyuriu
Sighiu
Trepţe
Zuţiaşta
Wołocha
Vărăgia
Perendawa
Perendăva
4 216 400 16 209,46 Albina
Caipure
Costa-Măriziu
Costa-Şăptîntriu
Perendawa
Sanyu e Mărizia
Ţigană

Stosunki międzynarodowe[]

Romania prowadzi dość otwartą politykę zagraniczną i utrzymuje stosunki dyplomatyczne ze wszystkimi państwami świata oprócz Uspy. Wiążą ją przyjazne stosunki z większością krajów Unii Krajów Słowiańskich oraz państwami remańskimi, zwłaszcza z Wolnym Miastem Rzemem i Macedonią. Od ogłoszenia powstania Republiki Romańskiej w 1952 roku, kraj często angażuje się w roli mediatora w konflikty między innymi państwami Jaruzji, a także przeznacza dużą część budżetu – ok. 7 mld. sestercji – na pomoc humanitarną dla uboższych regionów świata.

Relacje z Namszą, ocieplające się w latach 60. i 70. XX wieku, uległy w początkach wieku XXI znacznemu ochłodzeniu z powodu braku poszanowania praw romańskojęzycznej ludności zamieszkującej ziemie północnego sąsiada, jednak w tym wypadku nie można, jak na razie, mówić o konflikcie, gdyż Parlament i Prezydent podchodzą dość ostrożnie do spraw mniejszości narodowych.

Siły zbrojne[]

Lupa2
Główny artykuł: Romańskie Siły Zbrojne

Romańskie Siły Zbrojne (Foarţele Armate Rumane lub Armatala Rumană) składają się z trzech elementów: Lądowej Armii Romańskiej (Armatala Ţărăştră Rumană), Floty Romańskiej (Mărînala Rumană) i Romańskich Sił Powietrznych (Foarţele Aierene Rumane). Chociaż romańska armia była kiedyś jedną z największych na świecie, czasy świetności ma już dawno za sobą. Każdy mężczyzna w wieku dziewiętnastu lat zobowiązany jest odbyć trzymiesięczną służbę wojskową w jednej z sił zbrojnych, zależnie od regionu. Dodatkowo, funkcjonuje licząca 25 tysięcy żołnierzy lądowych, pięciu tysięcy pilotów i pięciu tysięcy marynarzy.

Romania dysponuje dużą flotą morską, brak jest jednak ludzi, którzy zajęliby się obsługą wszystkich statków. W konsekwencji, wiele łodzi niszczeje w portach. Problemem jest również niedofinansowanie sił lądowych i powietrznych. Raport Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego i Spraw Wewnętrznych wykazał, że w hipotetycznym przypadku ataku z dwóch stron armia nie poradziłaby sobie z obroną całego terytorium kraju.

Geografia[]

Lupa2
Główny artykuł: geografia Romanii
Chindia

Chindia, najwyższy szczyt Romanii.

Romańskie wybrzeże

Typowy las nadmorski w Romanii.

Żbik

Żbik na skraju Puszczy Fiorană.

Mając 238 391 km² powierzchni, Romania jest jednym z państw Jaruzji o średniej wielkości. Część południowej i południowo-zachodniej granicy formowana jest przez rzeki Istre (Iştru) i Sangię (Sanyu). Najdłiższą rzeką jest natomiast Maryza, mająca łącznie 1 702 km długości. Maryza uchodzi do Zatoki Świętego Jerzego, tworząc deltę, jedną z najlepiej zachowanych na całym kontynencie. Inne ważne rzeki to Rambia, Lămpăra i Lyurda. Poza Istre, wszystkie uchodzą do Maryzy.

Krajobraz Romanii jest dość zróżnicowany. Od północy, tertorium kraju jest ograniczone Ścianami (Peretie), najwyższym pasmem górskim państwa. Najwyższym szczytem jest Chindia, mająca 2 506 m n.p.m. Na zachodzie, góry ustępują pokytym lasem wyżynom: Wyżyna Chiarei i Wyżyna Zachodnia. Obie wyżyny oddziela od siebie położona w dolinie Maryzy Puszcza Fiorană. Centralna i wschodnia część kraju to niziny, gdzieniegdzie pofałdowane w wyniku zlodowaceń. Nizina Klaudiopolska leży w środkowej Romanii, Nizina Trasyrwańska w południowo-wschodniej, a Nizina Wołoska w północno-wschodniej. Między Ścianami a Niziną Wołoską znajduje się Kotlina Solna, słynąca z bogatych złóż soli. Geograficzne zróżnicowanie Romanii przyczyniło się do znacznej różnorodności gatunkowej w przyrodzie.

Zarówno geograficzne, jak i przyrodnicze walory Romanii chronione są przez czternaście parków narodowych, 36 parków krajobrazowych i prawie 5 000 rezerwatów przyrody.

Klimat[]

Z powodu znacznego rozciągnięcia równoleżnikowego kraju, klimat Romanii charakteryzowany jest jako przejściowy między umiarkowanym kontynentalnym i umiarkowanym morskim. Na zróżnicowanie klimatyczne kraju ma również wpływ wysokość i ekspozycja na wiatr. Średnia roczna temperatura na zachodzie kraju to 9,1 ºC, a na wschodzie 13,9 ºC. Najwyższe i najniższe zarejestrowane temperatury to odpowiednio 47,9 ºC w Cantecu (dep. Costa-Şăptîntriu) w 1939, i -39,4 ºC w Sã Mărţîn sub Chindia (dep. Chindia) w 1960.

W Romanii wyróżnia się formalnie cztery pory roku, chociaż zimę można uznać za zanikającą. Wiosna rozpoczyna się pod koniec lutego, a kończy w połowie maja. Charakteryzują ją liczne opady deszczu, chłodne noce i poranki, ale stosunkowo ciepłe dni. Lato zwykle jest gorące w całym kraju, chociaż podobnie jak wiosna, dość deszczowe na wybrzeżu. Trwa od połowy maja do końca września. Od października do końca grudnia trwa jesień, dość sucha i wietrzna. Po niej następuje krótka zima, podczas której zdarzają się coraz bardziej sporadyczne opady śniegu, zwłaszcza w zachodniej części kraju.

Średnia roczna suma opadów dla kraju wychodzi około 900 mm. Wartość ta jest większa na wschodzie – w delcie Maryzy może osiągnąć nawet pułap 1500 mm. Zwykle na wschodzie opady są mniejsze, od 350 do 600 mm.

Bioróżnorodność[]

W Romanii występuje wiele gatunków roślin i zwierząt, które wyginęły lub są rzadko spotykane w innych częściach świata. Dębowo-bukowa puszcza Fiorană , największy kompleks leśny kraju, chroniony przez dwa parki narodowe o łącznej powierzchni 12 577 km², jest domem dla żbików, rysi, wilków, niedźwiedzi brunatnych, jeleni i dzików, a także wielu rzadkich gatunków ptaków: orłów, jastrzębi, krogulców, myszołowów i kruków.

Demografia[]

Lupa2
Główny artykuł: demografia Romanii
Arene Mărizane

Arene Mărizane, biznesowa dzielnica Feryczeresztu.

Ratusz w Waradynie

Ratusz w Waradynie.

Katedra romańska

Katedra metropolitalna pw. Świętego Sawy w Pîneta de Mare.

CANH

Główny budynek Cybińskiej Akademii Nauk Humanistycznych.

Podług danych spisu ludności z roku 2007, w Romanii mieszka 30 160 488 osób, a przyrost dodatni nieznacznie przekracza 0 i spada. 89,5% populacji to Romańczycy, a największe mniejszości narowowościowe to Namszanie (4,1%), Gegenowie (2,5%) i Grecy (2,4%). W każdym departamencie przeważającą większość mieszkańców stanowią Romańczycy. Pozostałe 1,5% mieszkańców to przedstawiciele innych narodowości: Gwandalczycy, Macedończycy, Rodriacy, Rzemianie, Spalacy, Scytyjczycy i Zagórzanie.

Urzędowym językiem Romanii jest romański, neołaciński język spokrewniony z rzemskim, macedońskim, kalderańskim i gwandalskim. Używany jest przez 94% populacji jako pierwszy język. Inne ważne języki to buniewski, używany przez Gegenów, i namszański, używany przez Namszan. W miejscowościach, w których dana mniejszość etniczna lub narodowa stanowi ponad 20% łącznej liczby mieszkańców, jej język może być używany w lokalnej administracji, szkolnictwie, sądownictwie i oznakowaniu. Najpopularniejsze języki obce nauczane w romańskich szkołach to rzemski, spalski i sweński. Około 7 mln. mieszkańców państwa jest w stanie porozumieć się po rzemsku, 4 mln. po spalsku, 3 mln. po sweńsku. Dodatkowo, język buniewski jest często nauczany nie tylko w charakterze języka mniejszości narodowej, ale także jako język obcy, z tytułu swojej znaczącej obecności w historii państwa.

Religia[]

Lupa2
Główny artykuł: religie i wyznania w Romanii

Romania jest krajem świeckim, nie ma więc narzuconej religii państwoej. Główną organizacją religijną jest Rumuński Kościół Prawosławny (Biserica Sichefără Ortudopsă Rumană), autokefaliczny kościół w obrębie niereformowanej wspólnoty prawosławnej. Jego członkowie stanowią 83,7% wszystkich mieszkańców kraju. Drugą istotną religią jest islam, wyznawany głównie przez Gegenów, ale także przez część Romańczyków (10,3%). Pozostałe 6% populacji albo wyznaje inne religie: reformowane prawosławie, katolicyzm, czy wierzenia tradycyjne, albo deklaruje się otwarcie jako ateiści, agnostycy, czy też apostaci. Obserwuje się trend występowania ze wszystkich wspólnot religijnych, wraz z kolejnymi spisami ludności przybywa ateistów. Takie zachowania popularne są zwłaszcza wśród ludzi młodych.

Największe miasta[]

Lupa2
Główny artykuł: lista największych miast Romanii

Feryczereszt jest stolicą i największym miastem Romanii. Pg danych spisu ludności z 2007 roku, liczył 2 577 439 mieszkańców. Wraz z sąsiednimi miejscowościami, z których najważniejsze to Bătra, Campustor, Cezargusta, Curina Nibită, Dîrstor, Pacea i Sorie, tworzy największą w kraju aglomerację, której łączna liczba mieszkańców wynosi ok. 5,8 mln. mieszkańców. W skład tej aglomeracji wchodzi 80% regionu Ferycja, a także fragmenty sąsiednich regionów Rumania Antică i Trasyrwania.

Oprócz Feryczeresztu, jeszcze jedno miasto ma ponad milion mieszkańców – Waradyn (1 112 493). Dodatkowo, kolejne sześć miast przekracza liczbę 300 000 mieszkańców: Cezargusta (367 533), Cybin (613 436), Forteca (550 430), Klaudiopol (578 423), Perendawa (502 104) i Potăza (332 496). Łącznie 46 miast w Romanii ma więcej niż 100 000 mieszkańców.

Poza Feryczeresztem, siedem miast stanowi centrum aglomeracji: Cybin, Forteca, Klaudiopol, Konstancja, Perendawa, Potăza i Waradyn. Dodatkowo, Eghizieşti, Ioneşti, Micăieşti i Rafăieşti tworzą jedyną w Romanii konurbację – tzw. Czwórmiasto (Pătrucetate) – o liczbie mieszkańców przekraczającej 580 000.

Edukacja[]

Lupa2
Główny artykuł: szkolnictwo w Romanii

Według ustawy o edukacji z 1989 roku, krajowy system edukacji podlega Ministerstwu Szkolnictwa i Sportu (Ministeriul Însemnămentelui e Dăsportelui). System edukacyjny w Romanii jest stopniowy. Obowiązek szkolny obejmuje dzieci i młodzież w wieku 6-15 lat, czyli poziomy I i II. Poziom 0, czyli przedszkole, a także poziomy III-V są nieobowiązkowe. Obowiązuje podział na klasy. Szkolnictwo wyższe nie jest autonomiczne i również podlega Ministerstwu Szkolnictwa i Sportu. Specyficzną cechą romańskiego szkolnictwa jest to, że nazwy poszczególnych szkół są nadawane przez władze regionalne, a nie centralne – stąd szkoły średnie w jednych regionach nazywają się liceu, a w innych – scora meziă).

W 2007, około 8 milionów mieszkańców uczyło się, z czego 1,2 mln. w szkołach wyższych, 6 mln. na poziomach I-IV i około 800 000 w przedszkolach. W tymże roku udało się także całkowicie wyeliminować problem analfabetyzmu. Pięć romańskich szkół wyższych znalazło się na liście 100 najlepszych uniwersytetów świata – Czwórmiejski Uniwersytet im. Ionasa Stîngiu, Uniwersytet Feryczereszteński, Cybińska Akademia Nauk Humanistycznych, Feryczereszteński Uniwersytet Techniczny i Uniwersytet Waradyński im. Gheniny Purţiscu.

Gospodarka[]

Lupa2
Główny artykuł: gospodarka Romanii
Elektrownia Jądrowa Fărbana

Elektrownia Jądrowa Fărbana, wybudowana w 2001 roku, obecnie produkuje większość energii zużywanej w Romanii.

Pola Trasyrwanii

Pola uprawne w Trasyrwanii.

Według danych Romańskiego Banku Krajowego (Bancala Statară Rumană), PKB Romanii wynosi ok. ş866 209 mln., co daje ok. ş28 700 PKB per capita. Rozkład udziału poszczególnych sektorów gospodarki w wytwarzaniu PKB przedstawia się następująco: rolnictwo 3%, przemysł 29%, usługi 68%. Jedyną jednostką monetarną Romanii jest sestercja (şastărţiu), podzielona na 100 centów. Aurus rzemski i sestercja romańska mają sztywny kurs wymiany: 80 centów = 1 aurus.

Średnia stopa bezrobocia wynosi obecnie 5,2%, przy czym jest ona zdecydowanie niższa we wschodniej części kraju i wyższa w zachodniej. Nierówność w rozwoju poszczególnych regionów wynika w dużej mierze z ograniczonych możliwości prowadzenia większej działalności gospodarczej na zachodzie z tytułu niewielkiej gęstości zaludnienia.

Rolnictwo ma najmniejszy udział w wytwarzaniu romańskiego PKB. Dominują gospodarstwa wielkopowierzchniowe, dawniej monokulturowe, obecnie przestawiające się na zróżnicowanie produkcji (facenda). Główne uprawy to żyto, kukurydza, ziemniaki, buraki cukrowe, winorośl i tytoń. Przed delegalizacją marihuany w 1994 roku, również ona była popularną rośliną uprawną. Do tej pory sporym utrapieniem dla służb publicznych i Ministerstwa Rolnictwa jest problem tzw. marihuanowych "samosiejek".

Przemysł elektrotechniczny jest obecnie najważniejszym działem przemysłu w Romanii, wyprzedzając przemysł stoczniowy i metalurgiczny. Rząd oferuje znaczne ulgi podatkowe dla nowoczesnych zakładów przemysłowych, które ograniczają emisję zanieczyszczeń. Przemysł energetyczny jest przez publicystów nazywany "kulą u nogi" dla rozwoju państwa – mimo znacznych złóż surowców energetycznych: uranu, węgla kamiennego i brunatnego, gazu ziemnego, a także potencjału do wykorzystania źródeł odnawialnych, zwłaszcza wody, elektrownie mają problem z zaspokojeniem krajowego zapotrzebowania i elektryczność jest importowana.

Największa część romańskiego PKB wytwarzana jest przez szeroko pojęte usługi, zwłaszcza bankowość, transport, handel i turystykę. Podatek dochodowy od osób prawnych działających w sektorze usług jest objęty trzema stawkami: 11%, 21% i 40%. Pozostałe sektory, jak również osoby fizyczne i VAT objęte są jedną stawką 17% podatku liniowego.

Romania importuje głównie surowce energetyczne, chemikalia i metale ciężkie. Eksportuje natomiast żywność, wodę, statki i urządzenia elektrotechniczne.

Transport[]

Lupa2
Główny artykuł: transport w Romanii
Ave

Nowoczesny pociąg AVE opuszcza Klaudiopol.

Trolejbus Micăieşti

Trolejbus na ulicach Micăieşti.

Romania położona jest na środku ważnego szlaku transportowego łączącego Rzem z Wartysławą, zaczyna się na jej terytorium także droga transjaruzyjska nr 2, łącząca wschód i zachód kontynentu, przebiegająca przez Zagórze, Wiatkę, Spalsko, Kugulstan, Worastan, Khalistan i Indie. Łączna długość dróg w Romanii to 207 003 km, wliczając w to 7 212 km autostrad (motocale, skrót C) i dróg ekspresowych (motoruga, skrót R). Sieć autostrad i dróg ekspresowych była budowana od lat '40 XX wieku. Obecnie wiele odcinków jest poszerzanych i unowocześnianych, do standardu dróg ekspresowych podnosi się też te drogi krajowe, które stanowią alternatywę dla autostrad.

Długość romańskich linii kolejowych to ok. 26 400 km, z czego 86% zostało zelektryfikowane, a 3% jest używane sezonowo lub okazyjnie. Głównym operatorem są Koleje Romańskie (Fierucaiele Rumane), istnieją również przewoźnicy regionalni, obsługujące mniej istotne z punktu widzenia całego kraju połączenia pasażerskie. Przewóz towarów koleją systematycznie maleje, od czterech lat obserwuje się jednak wzrost pasażerów, jako że wprowadzenie kolei wielkich prędkości "FR" spowodowało wzrost konkurencyjności wobec transportu powietrznego. Feryczereszt i Waradyn dysponują systemem metra. Szybka kolej miejska działa w Czwórmieście i Cybinie. Systemy kolei aglomeracyjnych posiadają: Konstancja, Perendawa, Potăza i Waradyn, trwa również przygotowywanie feryczereszteńskiej kolei obwodowej pod obsługę tego typu pociągów.

Transport lotniczy jest dość niepopularny w Romanii. Wynika to po części z wysokich cen biletów, a po części z niewielkiej liczby lotnisk obsługujących ruch pasażerski (28). Ogółem w Romanii istnieje 207 lotnisk, z czego 165 posiada utwardzone – betonowe bądź asfaltowe – pasy. Największym operatorem linii lotniczych w Romanii są Linie Lotnicze ŞTRERA (ŞTRERA-Liniile de Zbur), a największym pod względem ilości odprawianych pasażerów lotniskiem jest Port Lotniczy Feryczereszt-Cărbazii.

Główne porty morskie Romanii to Konstancja (jeden z największych na Jaruzji), Martwe Wody (od niedawna także port handlowy, dawniej wyłącznie marynarki wojennej), Augusta, Mînoriza i Merita. Jako że rzeki Maryza, Sangia i Istre są żeglowne i połączone wieloma kanałami, dość duże znaczenie ma transport wodny śródlądowy, choć z tytułu rosnącej popularności transportu drogowego i lotniczego, pozostaje raczej niedoinwestowany i zacofany w stosunku do krajów, w których stanowi podstawę transportu.

Turystyka[]

Lupa2
Główny artykuł: turystyka w Romanii
Wzgórze Ioneşti

Wzgórze Uniwersyteckie w Ioneşti.

Romania jest krajem atrakcyjnym turystycznie zarówno ze względów krajobrazowych, jak i historycznych. Turystyka buduje w ramach usług dość dużą część PKB — około 6%. Stanowi jedną z najbardziej dynamicznych i najszybciej rozwijających się dziedzin gospodarki. Ilość turystów wzrosła w latach 2006-2008 z 14 milionów do 23 milionów rocznie. Wpłynęła na to poprawa kondycji gospodarczej kraju i szeroko pojmowany rozwój we wszystkich dziedzinach życia. Spadło znaczenie turystki krajowej, większość turystów odwiedzających popularne romańskie kurorty pochodzi z zagranicy, zwłaszcza z innych krajów Jaruzji. Wg danych Krajowego Instytutu Statystycznego (ÎSS, Înştitutel Stătistic Statar), najwięcej turystów przyjeżdża z północnej części kontynentu: Rodzki, Słowski, Swealandu i Swenii.

Najpopularniejsze romańskie letnie kurorty leżą w Wołoszy, na północ od Konstancji, formując tzw. Riwierę Wołoską (Rîvărala Vărăgă): Arene de Mare, Cantecu, Cezăna, Cuţăriutiş, Ioneşti de Mare, Ghendi, Punt de Mare, Pîneta de Mare, Rîu de Ghenarie, Săbuti i Zăna de Mare. Zimą największą popularnością cieszą się stoki wschodnich Ścian, a także Masyw Chindii. Przez cały rok turystów przyciągają antyczne i średniowieczne zabytki o proweniencji zarówno remańskiej, jak i słowiańskiej, rozmieszczone dość równomiernie po całym państwie. Zainteresowaniem turystów cieszą się również parki narodowe.

Kultura[]

Lupa2
Główny artykuł: kultura Romanii
Teatr Narodowy Feryczereszt

Wnętrze Romańskiego Teatru Narodowego w Feryczereszcie.

Biblia Lurdeńska

Biblia Lurdeńska – najstarszy w całości zachowany zabytek romańskiej literatury.

Kultura romańska czerpie wiele z antycznej kultury rzemskiej. W wielu obyczajach i tradycjach widoczny jest jednak element słowiański i, mimo nacjonalistycznych tendencji z XIX wieku i z okresu Statel Nou, pozostaje on uznawany przez element tożsamości nardowej Romańczyków. Mimo oddalenia Romanii od Rzemu, Wolne Miasto znacząco wpływało na kształtowanie się tutejszej kultury. Obecnie uwidocznia się większy wpływ mniejszości narodowych na kulturę.

Sztuka[]

Romańska literatura znacznie rozwinęła się w XVII wieku. O ile już wcześniej powstało wiele cenionych dzieł literackich, o tyle dopiero tacy autorzy jak Ionas Stîngiu (1628-1692), Lucefar Împieziu (1640-1710) czy Ghenina Purţiscu (1638-1669) uważani są za klasyków romańskiego słowa pisanego. Przez wieki, literatura Romanii odwoływała się zarówno do antycznych korzeni państwa, jak i do jej położenia z dala od ośrodka promieniowania remańskiej kultury i słowiańskiego sąsiedztwa. Griţăriada Ionasa Stîngiu, wydana drukiem w 1648 roku, jest uważana za narodową epopeję i po dziś dzień pozostaje dość poczytnym dziełem.

Za narodową sztukę Romanii uchodzi teatr, który rozwija się nieprzerwanie po dziś dzień od średniowiecza. Wiele kanonicznych rozwiązań, używanych przez dramaturgów z całego świata, zostało po raz pierwszy zastosowane przez autorów romańskich. W historii kraju teatr, oprócz dostarczania rozrywki, spełniał wiele innych funkcji – w tym także, w okresie Statel Nou, propagandową. Warto zwrócić uwagę na fakt, że cenzura, która dotknęła w czasach dyktatorskich wszystkie inne dziedziny sztuki, ominęła teatr.

Malarstwo i rzeźbiarstwo zawsze były uważane za sztuki elitarne, które mogły być uprawiane tylko przez odpowiednio przygotowanych ku temu artystów – z tego powodu w kraju istniało pięć rywalizujących ze sobą Akademii Sztuk Pięknych: Băstõ Frumos, Nimu, Părana, Vivu i Zămura. Mimo, że w dużej mierze podążały one za światowymi trendami malarstwa i rzeźby, wypracowały swoje własne style artystyczne, charakterystyczne tylko dla Romanii. Znalazły swoich naśladowców także w Namszy i na Bursztynowym Wybrzeżu. Elitarny status malarstwo i rzeźbiarstwo utraciły w okresie Statel Nou, gdy spopularyzowano hasło "sztuka dla mas" i jednocześnie do wszystkich pięciu akademii wprowadzono urzędników państwowych, którzy mieli czuwać nad "prawowitością dzieł", czyli w praktyce nie pozwalać na tworzenie takich obrazów i rzeźb, które stałyby w sprzeczności z polityką kulturową państwa.

Romańska muzyka rozwijała się dość powoli, brak jest wybitnych kompozytorów, którzy na stałe zapisaliby się na kartach historii dzięki swoim dziełom. Aż do XVIII wieku muzyka świecka ściśle powiązana była z teatrem, a autorów muzyki do tzw. "sztuk muzycznych" (biziune cu muzica) uważano za rzemieślników, a nie artystów. W początkach XIX wieku, popularyzacja i rozwój muzycznych tradycji wybrzeża doprowadziły do powstania charakterystycznego dla Romanii gatunku fat. Obecnie rozkwitają przeróżne rodzaje muzyki zarówno popularnej, jak i alternatywnej, a wielu romańskich piosenkarzy i zespołów muzycznych, takich jak Senyoarita Giearmanoata, Teatrul Trăgedielor czy Creştîna Aiba, docenianych jest na całym świecie.

Stojąca w cieniu teatru kinematografia dopiero zaczyna zdobywać popularność. Wiąże się to z produkcją coraz to większej ilości filmów wysokobudżetowych, które zyskują sporą sławę poza granicami kraju, nawet jeśli w samej Romanii pozostają niedocenione. Od 2002 roku w Malace odbywa się Malakański Festiwal Filmowy (Fiastivarel Păricurar Malaciu), podczas którego przyznawane są Romańskie Nagrody Filmowe, potocznie nazywane Złotymi Półksiężycami (Semiluna d'Aur).

Język[]

Lupa2
Główny artykuł: język romański

Urzędowym językiem Romanii, ojczystym dla 89% populacji kraju i używanym na codzień przez kolejne 5% jest romański, jeden z języków remańskich (neorzemskich). Jest jednym z najbardziej postępowych języków z tej rodziny. Generalnie, osobom romańskojęzycznym łatwiej jest zrozumieć użytkowników innych języków remańskich, niż odwrotnie. Najbliższymi pokrewnymi mowami są północne dialekty kalderańskie Bursztynowego Wybrzeża.

Pierwsze zdanie po romańsku, Roumania esthae ilhu paggisu desthendanthu de ilhu Imperiu illhe Rema, datowane jest na rok 1167, a pierwsze dzieło spisane w całości w tym języku, tzw. Biblia Lurdeńska – na 1229. Język wyodrębnił się więc z rzemskiej wspólnoty dość późno, ale rozwijał się bardzo dynamicznie. W 1511 cesarz Jonasz I Rozjemca założył Akademię Romańską, która zajmuje się m.in. standaryzacją języka pisanego. W 1601 roku wydano pierwszą edycję Słownika Języka Romańskiego z Objaśnieniami (Dipţionarel Linyuei Rumane cu Splicaţiuni), który jest obecnie najważniejszym słownikiem tego języka.

Język romański jest fleksyjny, na jeden czasownik przypada maksymalnie 51 form odmienionych, a na rzeczowniki, przymiotniki i inne części mowy z grupy nominalnej – osiem form. Standardowy szyk zdania to SVO, chociaż spotyka się także, zwłaszcza w starszych tekstach, szyk SOV.

Symbole narodowe[]

Konstytucja Romanii definiuje cztery symbole narodowe: flagę, godło, hymn i motto. Funkcjonują również symbole nieoficjalne, związane z historią, kulturą, bądź też fauną i florą kraju: flaga pansłowiańska, żbik, dąb, złoty kłos, sierp i kotwica.

Flaga Romanii – trzy poziome pasy: czerwony, żółty (złoty) i niebieski – funkcjonuje w swoim obecnym kształcie od 1840 roku, jednak kolory na niej reprezentowane mają dużo dłuższy rodowód. Symbolika flagi w najprostszej interpretacji odnosi się do krwi przelanej w imię ojczyzny – kolor czerwony, bogactwa materialnego i kulturalno-duchowego – kolor złoty i rozciągających się na trzy tysiąclecia związków z Rzemem – kolor niebieski. Kolor niebieski wiązany jest często także z wolnością, a złoty – ze złotym wiekiem Romanii.

Godło Romanii jest najstarszym z romańskich symboli. Znak ten pojawia się już na późnośredniowiecznych monetach Rafała Zjednoczyciela. Swój obecny status uzyskał jednak dopiero w roku 1950. Do 1937 roku używano podobnego symbolu – czerwonej tarczy ze złotą gwiazdą, prawosławnym krzyżem i półksiężycem. Prawosławny krzyż był również obecny na poprzednim wariancie godła, funkcjonującym w latach 1947-50. W ramach reformy sekularyzacyjnej, religijny krzyż z godła skasowano.

Pătriala nostra, poemat patriotyczny pióra Lucefara Împieziu, jest hymnem narodowym od 1800 roku, a stał się nim na polecenie Ludwika Burbońskiego, który sam skomponował do niego muzykę. Niestety, dekret o hymnie narodowym był jego ostatnim, a pieśń pierwszy raz zagrano w trakcie jego pogrzebu. Wśród Romańczyków powszechna jest opinia, że hymn należałoby odświeżyć, albo w ogóle zmienić, aby nawiązać do tych wydarzeń z historii, których Împieziu nie dożył. Jednak, jako że zmiana któregokolwiek z symboli wiązałaby się z koniecznością zmian w konstytucji, Parlament i Prezydent odnoszą się dość krytycznie do głosu ludu.

Motto Romanii zostało uchwalone przy okazji ostatniej poprawki do konstytucji, związanej z reorganizacją podziału terytorialnego w roku 1952. Sempru pru pătriala (czasem pisane w formie bez rodzajnika, za to z wielkiej litery: Sempru pru Pătria) to ostatnie słowa króla Alepsandra II, wypowiedziane – podług domniemanych świadków tego wydarzenia – na moment przed rozstrzelaniem monarchy w trakcie rewolucji marcowej.

Sport[]

Romania jest swego rodzaju ewenementem na sportowej mapie Jaruzji, ponieważ sporty indywidualne cieszą się tu większą popularnością, niż zespołowe. Najpopularniejszą dyscypliną jest bieg, chociaż wszystkie dziedziny lekkoatletyki mają podobne powodzenie, wszystkie też podlegają Romańskiej Federacji Lekkoatletyki (Federaţiune Rumană d'Atletica Iuşă). Romańscy lekkoatleci często osiągają znaczne sukcesy – za przykład mogą posłużyć biegaczka Chiauzia Nicuretu, zdobywczyni serii złotych medali w latach 1970-1980, albo kolarz Creştofar Ştincu, będący obecnie w światowej czołówce. Oprócz lekkoatletyki popularne jest też pływanie i inne sporty wodne.

Ze sportów zespołowych, popularny jest tylko hokej na lodzie. Romańska reprezentacja wygrała w roku 2007 i 2008 kilka meczy towarzystkich i dostała się do mistrzostw świata. Inne gry: piłka nożna, koszykówka czy siatkówka, nie są zbyt popularne, wiąże się to z niskim poziomem gry, na który wpływa brak obiektów, na których możnaby trenować, co z kolei jest już wynikiem beznadziejnego zarządzania.

Zobacz też[]

  • Romania a Unia Krajów Słowiańskich
Advertisement