Conlang Wiki
Advertisement
Artykuł dostępny w językach: Ахтіаљєдаі, Kenzirlish, Polski
ahtialański
а́хтіаљєдаі
Utworzenie: RWHÔ w 1994 (?) - 2009
Cel utworzenia: język szyfrowy; na potrzeby conworldu
Używany w (Haivoori): republika Ahtialii
Ilość mówiących (Haivoori) 42 944 851 (2006)
Ilość mówiących (faktyczna) 1
Sposoby zapisu: ahtialański, zastępczo zmodyfikwana cyrylica
Klasyfikacja: języki mikujskie
 ahtialańskie
  środkowoahtialańskie
   ahtialański
Status urzędowy
Język urzędowy (Haivoori): republika Ahtialii
Oficjalna regulacja: Jaart języka ahtialańskiego w Harnii
Јаарт ю ахтіаљєдаі кієнау хін Харніа
Kody
Conlanger–2 AR-13-ah
Przykład
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
Вєрха тіркы боавsт љаініант sє кі хо хакъа дорант хін ір кі унтыs sє чаљукы. Кі ір кі sєљід sє мныs sє кі “Sыа„ sар нудунт тіркы хін харак ю яsтроіsы.
Lista conlangów
Pilcrow Ta strona może zawierać znaki Unicode.


Język ahtialański (ah. а́хтіаљєдаі кі́єнау, IPA ['ɑxtiʲaɮɛˌdai 'kijɛnau], ӓљалаі) jest językiem używanym w całej republice Ahtialii z grupy języków ahtialańskich; używa własnego alfabetu, obejmującego ponad sześćdziesiąt znaków. Jest najstarszym i najbardziej rozwiniętym językiem sztucznym RWHÔ.

Historia[]

Legenda[]

Flagaahtialii
To jest artykuł z serii
Ahtialia
Związek Ahtialański

Historia
Armia
Program kosmiczny
PAA

Waluta
Języki Ahtialii
Język ahtialański
Wykresy

Arcyjaarci
Verjaarci
Vanakowie
Cytaty

Stara Ahtialia
Ȳnyti
Unakta
Suarna
Kaurkan

Portal
Uwaga! Przez pojęcie "legenda" w tym artykule rozumie się historię języka w jego sztucznym świecie.

Język pramikujski prawdopodobnie powstał jeszcze na Ziemi, czego dowodzą prowadzone w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku badania archeologiczne na terenie Mezopotamii. Był to najprawdopodobniej język sztuczny stworzony przez władców i dowódców wojskowych na potrzeby szyfru i w tym stanie przeszedł wraz z przodkami na Haivoori. Tam wskutek niedyskrecji oficerów wojskowych rozprzestrzenił się po pierwotnie obszarach gór centralnych kontynentu, a później wraz z wielką wędrówką ludów ahtialańskich uległ rozpadowi na:

  • język ahtialański;
  • język hyrobatea †;
  • język ahtianti;
  • język se turaaka †;
  • język palan.

Symbol † oznacza język wymarły.
Języki makracki i amulti powstały prawdopodobnie w ten sam sposób, ale jego użytkownicy przenieśli się w zupełnie inne miejsce na Mikui.

Historia[]

Uwaga! Przez pojęcie "historia" w tym artykule rozumie się rzeczywistą historię rozwoju tego języka sztucznego.

Język ahtialański oraz język makracki są najprawdopodobniej najstarszymi językami sztucznymi twórcy. W dalekiej przeszłości (przed rokiem 1995) język nie miał żadnych stałych reguł gramatycznych ani stałego słownictwa, zachował się jednak bardzo stary notes zawierający nie tyle słownik, co alfabetyczną listę przykładowych słów ahtialańskich. Mimo że w samym zeszycie nie ma ani jednego znaku ahtialańskiego, dokument jest niemal na pewno starszy niż pismo ahtialańskie, które powstało w okresie 1995 - 1997. To właśnie wynalezienie alfabetu ahtialańskiego (początkowo tylko majuskuły odpowiadającej dźwiękom polskim) sprawiło, że język ten przetrwał i rozwijał się, w przeciwieństwie do makrackiego, po którym nie został ani ślad i właściwie od 2005 roku jest tworzony od nowa.
Najstarszy dokument zapisany pismem ahtialańskim to zbiór liter ahtialańskich. Jest to kartka formatu A4, zapisana zielonym markerem (prawdopodobnie z dwubarwnym tuszem - specjalnym pisakiem, którego atrament po przejechaniu przezeń innym, pozornie białym pisakiem zmieniał kolor, na co wskazują brązowe przebarwienia). Ponieważ w okresie dzieciństwa twórcy pismo to było przez niego używane na dość dużą skalę, dokument został przyklejony na ścianę i oderwany parę lat później. Dziś jest przechowywany w specjalnej teczce, są na nim ślady tynku.

Struktury gramatyczne i zapisane słownictwo zaczęły powstawać w okresie wielkich przeobrażeń w sferze językotwórstwa RWHÔ w 2005 roku. Wtedy została zamieniona poprzednia nazwa na bardziej nowoczesną, istniały próby zmiany ortografii. 2 listopada 2007 została utworzona minuskuła (niedawno reformowana), a w 2008 tzw. mediskuła - wobec czego pismo ahtialańskie posiada trzy skale. Znaki ideograficzne były używane już wcześniej, choć nie na taką skalę. W tym roku również zostały dodane nowe znaki, mające zmienić oficjalny system liczbowy Ahtialii na szesnastkowy. Do najważniejszych dokumentów ahtialańskich zaliczamy:

  1. Biblię ahtialańską (А́хтіаљєдаі Таљє́нна) - jest to pierwszy poważny utwór w całości ahtialański, obecnie w początkowych fazach tłumaczenia z języka polskiego, wraz z objaśnieniami;
  2. Alfabet ahtialański - jedna kartka, najstarszy zachowany dokument w piśmie ahtialańskim, zawiera litery alfabetu ahtialańskiego, cyfry (dziesiętne) oraz znaki interpunkcyjne;
  3. Wielka zmiana - bardzo krótki tekst, prawdopodobnie napisany ok. 2001 - 2003, wyjaśniający zamianę wagi języków makrackiego z ahtialańskim, dziś ów wielki konflikt nazywamy w conworldzie Wojną dystansową 1998 - 2001.

Obecnie język ten nie tylko posiada największą spuściznę ze wszystkich tworzonych przez tego autora, ale także jest najbardziej rozwinięty (wg skali stosowanej do języka angielskiego nazwalibyśmy ten poziom upper-intermediate) i najczęściej stosowany.
Jest to także jedyny język tego autora, którego naukę podjęła jakakolwiek osoba.

Alfabet i fonetyka[]

Alfabet[]

Język ahtialański posiada własne pismo. Jest ono w dużej mierze wzorowane na literach alfabetów łacińskiego i greckiego. Początkowo istniała tylko majuskuła, charakterystyczna przez kanciaste kształty sporej większości znaków. Alfabet zawierał jedynie znaki typowe odpowiadające literom polskim, symbole interpunkcyjne i matematyczne oraz cyfry. Stopniowo dodawano nowe znaki, np. "в" oraz "ѯ", później także "ҁ", odpowiadając niepolskim "v", "x" oraz "q", a istniejące np. w języku angielskim. Podczas pisania po polsku pismem ahtialańskim stosowano (i do dziś się stosuje) wszelkie zasady ortograficzne używane w piśmie łacińskim, zaś znaki diakrytyczne polskie były przedstawione za pomocą litery bazowej z kreską nad nią (np. literze "ą" odpowiadała "ā", "ń" - "n̄", "ś" - "s̄" i wyjątkowo "ó" jako "ū"). Te zasady dotyczyły długo też litery "ł", dopóki nie utworzono dla niej osobnego znaku. Po reformie języka ahtialańskiego z 2005 roku dodano wiele znaków typowych dla tego wymowy języka, np. "ҳ", "ш", "щ", "ч", "ћ", istniejące od lat [akvad] jako jedną literę "ӑ", samogłoski jotowane oraz znaki dla ejektywnego [q] "къ" i iniektywnego [ʛ] "гъ". Dopiero około 2006-2007 roku, a więc ponad dziesięć lat po powstaniu pierwszych znaków, opracowano majuskułę, w sporym stopniu opartą na majuskule, lecz mniejszą, bardziej krągłą, mniej podobną do pisma łacińskiego czy greckiego i bardziej przystosowaną do pisma odręcznego. W 2008 roku opracowano także tzw. "pismo specjalne", mediskułę, skalę średnią, przypominającą swoim kształtem runy. Od dawna istnieją także znaki ideograficzne, będące raczej rodzajem skrótów myślowych i pełniących funkcje superpartykuł niż symbolami konkretnych rzeczy lub czynności. Stopniowo dodawano nowe znaki, np. "ѳ", "ґ", "и", a w końcu także "ҝ" i "ѱ". Daje to łącznie 46 liter + 2 znaki specjalne (znak mlasku lub ejektywności oraz dla iniektywnego [ʛ], w cyrylicy wyrażone znakiem twardym). Docelowo ma być ponad sześćdziesiąt liter. Ekspansja alfabetu dotyczy głównie spółgłosek. Samogłosek domyślnie jest sześć rodzajów: [a], [e], [i], [o], [u], [ɨ]. Rozważa się dodanie nowej, pełnoprawnej litery dla samogłoski [y], co pociągnęłoby automatycznie dodanie jej wersji jotowanej lub jotowanej odwrotnie (w cyrylicy prawdopodobnie "ү", "ї" i "ұ"), jednak dodanie samogłoski jest trudniejszą decyzją do podjęcia i może ona zająć wiele czasu. Ze spółgłosek planuje się dodać literę dla [pɴ]

Na komputerze trwają prace nad czcionką obsługującą pismo ahtialańskie, którego próbkę wersji pisma już nieaktualnej przedstawia grafika poniżej:
Aht
20 maja ogłoszono końcowy etap pracy nad samymi literami (majuskuła i minuskuła).
Ahtpismo2 20maj

Historia pisma ahtialańskiego - legenda[]

Po wizycie Greków na terenach Ahtialii używano alfabetu greckiego, który poddano pewnym modyfikacjom; zmiany nastąpiły również po poznaniu alfabetu łacińskiego w IV wieku n.e., potem nastąpiło jedynie kilka zmian w kształcie liter oraz opracowanie minuskuły i mediskuły.


Fonetyka i zapis języka ahtialańskiego:

łacinka cyrylica Nazwa litery
(cyrylica)
Wymowa
Aa Аа Аљфа [a]
Āā Яя Я [ʲa]
Ââ Ӓӓ Ӓ [aʲ]
Ảả Ӑӑ Аквад [akv]
Bb Бб Бєєта [b]
Gg Гг Гамма [g]
Ɣɣ Ґґ Ґамма [ɣ]
Dd Дд Дєљта [d]
Ee Єє Є ѱіљон [e]
Ēē Ее Е [ʲe]
Êê Ёё Ё [eʲ]
Zz Зз Зєта [z]
Cc Цц Цади [ʦ]
Ċċ Ћћ Ћад [ʨ]
Çç Чч Чаљук [ʧ]
Īī Ии Ита [iː]
Ŧŧ Ѳѳ Ѳєта [θ]
Ii Іі І ота [i]
Jj Јј Іота [j]
Kk Кк Каппа [k]
Ll Љљ Љаідон [ɮ], [ɫ], [l]
Ŀŀ Лл Ланік [w]
Ww Жж Жєҁу [v]
Ķķ Ҝҝ Ҝахара [kɴ]
Mm Мм Мы [m]
Nn Нн Ны [n], przed і [ɲ]
Uu Уу У ѱіљон [u], po љ [y]
Ūūɣ* Юю Ю [ju]
Ûû Ӱӱ Ӱ [uʲ]
Xx Ѯѯ Ѯарs [ks]
Oo Оо О микрон [o]
Ōō Ωω Ω [ʲo]
Ôô Ӧӧ Ӧ [oʲ]
Pp Пп Пі [p]
Rr Рр Ро [rr], między samogłoskami [ɾ]
Ss Ss Sіґма [s]
Ṣṣ Щщ Щімода [ɕ]
Şş Шш Шан [ʃ]
Tt Тт Тау [t]
Vv Вв Вєрє [β], [v]
Yy Ыы Ы ѱіљон [ɨ], [ɪ] w poz. końcowej [ɯ]
Ȳȳ Ӳӳ Ӳ [ʝɨ]
Ŷŷ Ӹӹ Ӹ [ɨʲ]
Ff Фф Фі [f], [φ]
Qq Ҁҁ Ҁан [kʰ], [qʰ]
Hh Хх Хі [x]
Psps Ѱѱ Ѱі [ps]
Ħħ Ҳҳ Ҳоа [ħ]

Digrafy:

łacinka cyrylica Nazwa litery
(cyrylica)
Wymowa
Dr dr Др др Др [ʕ]
Rh rh Рх рх Рх [ʁ]

Oprócz alfabetu istnieje kilkadzesiąt znaków ideograficznych. Co ciekawe, nigdy znak ideograficzny nie przedstawia rzeczy materialnych, ale raczej jest uproszczeniem - jednym słowem na cały zwrot, na przykład: "ja chcę, by".
Obecnie nie istnieje sposób na to, by owe ideograficzne znaki zostały wprowadzone na komputerach w pismach zastępczych, gdyż najlepszym pismem do zapisu języka ahtialańskiego jest cyrylica, która źle się komponuje z np. znakami chińskimi. Wobec tego słowo będące znakiem ideograficznym zapisuje się w nawiasach “„, poczynając od górnego, a kończąc na dolnym.

Lista niektórych znaków:

Wymowa Znaczenie
Щах Wstawione na początku zdania tworzy pytanie. Może też być użyte jako pytanie "co?!", mimo że wyraz sam nie ma znaczenia.
Фнуба Wyraża chęć, jest odpowiednikiem wyrażenia: "chcę, by..."
Ки-арі Żąda lub zmusza, odpowiednik "żądam..." lub "ty musisz..."
Мрах Przypuszczenie "co by było, gdyby"
Хаsтиха Wyklucza coś; "niemożliwe!"
Намір Jest odpowiednikiem słowa "móc", funkcjonuje również słowo ік, które nie jest ideografem
Нє Występuje podwójnie, jako zwykłe "nie", oraz jako negacja czegoś, np. “нє„ моіљу - nie ma światła (нє - nie; моіљу - światło)
Ха Zaimek wskazujący: "ten, ta, to"
Sыа Wskazuje na przeznaczenie czegoś, odpowiednik angielskiego "supposed to ..."
Sи-аму Wyraża ubolewanie lub żal, odpowiednik polskiego "niestety"
Ачєма Wyraża nadzieję; "mam nadzieję na to, że..."


Skład pisma[]

Pismo używane do zapisu ahtialańskiego można podzielić na następujące działy:

  • alfabetyczne (docelowo ok. 60 znaków)
    • alfabetyczne standardowe (ok. 45 znaków)
    • alfabetyczne rozszerzone (ok. 15-20 znaków)
  • ideograficzne (brak limitu, obecnie 11 znaków w powszechnym użyciu)
  • znaki specjalne (znak mlasku, znak specjalny Гъ гъ, znak podwojenia spółgłoski)
  • znaki interpunkcyjne (kropki, przecinki, pytajniki, wykrzykniki, oznaczenia akapitów, wielokropki; także znaki matematyczne podstawowe)
  • cyfry (16 znaków dla systemu szesnastkowego, 10 dla dziesiętnego).

Pismo alfabetyczne jest w trzech skalach: majuskuła (pismo wyróżniające), mediskuła (pismo specjalne), minuskuła (pismo standardowe). Kilka liter posiada więcej niż jeden wariant (b, f, x, oraz przestarzałe znaki g, h, l, ł, r, s). Znaki ideograficzne mogą występować jako majuskuła albo minuskuła.

Fonetyka[]

Samogłoski[]

Przednie Centralne Tylne
Przymknięte
Blank vowel trapezoid
i • y
ɨ 
ɯ • u
ɪ
e
ʌ • ɔ
ɛ
a
ɑ
Prawie przymknięte
Półprzymknięte
Średnie
Półotwarte
Prawie otwarte
Otwarte

Samogłoski w języku ahtialańskim dzieli się na trzy grupy: normalne, jotowane oraz jotowane odwrotnie (lub niepoprawnie: "jotowane wstecznie"); czasem też wyróżnia się półsamogłoski. Normalne samogłoski to:

  • А а, wymawiane [a], [ʌ], oraz zależnie od dialektów również inaczej, lecz nigdy nie przechodzi w inną samogłoskę (zawsze jest to rodzaj samogłosek typu a, np. [a], [ʌ] czy [ɑ]), zasada ta dotyczy również innych samogłosek;
  • Є є, wymawiane [e] lub podobnie;
  • І і, wymawiane [i] lub podobnie, "і" nie posiada wersji jotowanej czy jotowanej odwrotnie;
  • И и, wymawiane jako długie [i] lub jako [ʝ];
  • О о, wymawiane [ɔ], [o], oraz podobnie;
  • У у, wymawiane [u], w niektórych słowach (np. љурі вах) [y];
  • Ы ы, wymawiane [ɨ], w miejscach, gdzie język grecki miał silniejszy wpływ wymawiane czasem [y].
Samogłoski jotowane[]
  • Я я, wymawiane [ja] lub [ʝa];
  • Е е, wymawiane [je];
  • Ω ω, wymawiane [jɔ] lub [jo];
  • Ю ю, wymawiane [ju];
  • Ӳ ӳ, wymawiane [ʝɨ].
Samogłoski odwrotnie jotowane[]
  • Ӓ ӓ, wymawiane [aj];
  • Ё ё, wymawiane [ej];
  • Ӧ ӧ, wymawiane [ɔj] lub [oj];
  • Ӱ ӱ, wymawiane [uj];
  • Ӹ ӹ, wymawiane [ɨj].
Półsamogłoski[]
  • Ј ј, wymawiane [j] (polskie J);
  • Л л, wymawiane [w] (polskie Ł).
Inne[]

Ciekawą literą jest Ӑ ӑ, właściwie oznacza sylaby, które wymawia się [akv] lub [akva]. Ả jest wciąż mylnie zaliczane do samogłosek, wymowa brzmi: /aakv/.

Spółgłoski[]

Dwu‐
wargowe
War‐
gowo‐
zębowe
Zębowe Dzią‐
sło­we
Zadzią‐
słowe
Re­tro‐
fle­ksyjne
Pod­nie‐
bienne
Miękko‐
podnie‐
bienne
Języcz‐
kowe
Gar‐
dłowe
Nagło‐
śnio­we
Krta‐
niowe
Nosowe    m            n        ɲ          
Zwarte p b t d c k ɡ q¹ ɢ¹   ʔ  
Szczelinowe β f v θ s z ʃ ç¹ ʝ x¹ ɣ¹ χ¹ ʁ¹ ħ ʕ h
Półotwarte                        j          
Drżące        r              
Uderzeniowe         ɾ                
Boczne szczelinowe ɬ¹ ɮ                
Boczne półotwarte    l              
Boczne uderzeniowe                      
Podwójna artykulacja i koartykulacja
w ɕ ɫ
Zwarto-szczelinowe
ʦ ʧ ʨ
Mlaski
ǀ¹ ǃ ǂ ǁ  
Iniektywne
ʛ  
Ejektywne
¹ ¹ ¹

¹Mogą występować w dialektach.


Spółgłoski: Бб Цц Ђђ Чч Дд Фф Гг Хх Ҳҳ Кк Љљ Мм Нн Пп Ҡҡ Рр Ss Шш Щщ Тт Ҭҭ Вв Ѯѯ Жж Зз
Czytane są tak, jak w języku rosyjskim, z wyjątkiem:

  • Ђ ђ, wymawiane [ʨ] (polskie Ć);
  • Ч ч, wymawiane tylko i wyłącznie jako [ʧ] (polskie CZ);
  • Х х, jako [x], w mowie potocznej zlewa się z Ҳ ҳ [ħ];
  • Ҳ ҳ, wymawiane jako [ħ] bądź [ʜ];
  • Љ љ, wymawiane [l] (polskie L), [ɫ] (rosyjskie ль), [ɮ] (boczne);
  • Ҡ ҡ, wymawiane [k];
  • S s - łacińskie Ss, nie cyrylickie Ѕѕ (czytane zazwyczaj jako dze), oba znaki wyglądają identycznie, lecz razem ze standardowym cyrylickim Сс [s] są różnego pochodzenia: cyrylickie Сс pochodzi z greckiej wersji lunate sigma (Ϲ Ͻ Ͼ Ͽ), zaś ahtialańskie Ss z greckiej sigmy końcowej ς lub stigmy Ϛϛ, wymawiane tylko i wyłącznie jako [s];
  • Ш ш, wymawiane [ʃ] lub [ʂ];
  • Щ щ, wymawiane [ɕ];
  • Ҭ ҭ, wymawiane [θ] jest literą uznawaną za świętą, nie występuje w codziennym ani urzędowym ahtialańskim, zaś występuje w tekstach religijnych jako imię własne Boga (АҬОS pisane zawsze wielkimi literami) oraz osób mu poświęconych takich jak prorocy, kapłani i inni;
  • В в czytane zawsze [β] dla rozróżnienia z Жж;
  • Ѯ ѯ czytane jak [ks] (jak łacińskie czy angielskie X x, greckie Ξξ;
  • Ж ж, wymawiane [v] jest całkowitą redefinicją znaku cyrylickiego Ж ж, czytanego zazwyczaj jako "że".

Mlaski[]

W języku ahtialańskim wyróżnia się na ogół pięć dźwięków, uznawanych za mlaski, choć nie zawsze rzeczywiście pod względem lingwistycznym nimi będące. Oznaczane odpowiednią literą i znakiem twardym ъ po niej są to:

  • Къ къ - najczęstszy mlask będący właściwie spółgłoską zwartą ejektywną miękkopodniebienną [kʼ], wywodzi się z mlasku zadziąsłowego [kǃ] bądź innego;
  • Гъ гъ - dźwięk G zasysający powietrze (iniektywny), zapisywany w IPA jako [ɢ];
  • Пъ пъ - wymarły w standardowym ahtialańskim mlask, rzeczywiście będący silnie wybuchowym [pʼ];
  • Мъ мъ - wymarły w standardowym ahtialańskim, właściwie jedyny z lingwistycznego punktu widzenia mlask, [ʘ];
  • Тъ тъ - wymarły w standardowym ahtialańskim mlask, wybuchowe "t" [tʼ].

Procesy fonetyczne[]

W języku ahtialańskim zachodzi kilka procesów fonetycznych. Jednym z takich, które zachodzi w wielu językach (w tym w polskim) jest zmiękczanie, np. pod zapisem "ki" [k] na [c] czy w polskim "si" [s] na [ɕ]. W ahtialańskim taki proces nie zachodzi, z wyjątkiem dwuznaku ні, kiedy to [n] staje się [ɲ].

Budowa zdania[]

W języku ahtialańskim wszelkie zdania są zawsze tworzone w układzie SVO.

Вах хакъарт кпанд.
To jest jabłko.

Typy zdań, na przykład pytające, tworzy się według schematu:
[informator] [informacja] [kierunek].
Informator jest zazwyczaj znakiem ideograficznym zmieniającym wydźwięk całego zdania. Wstawienie odpowiedniego tylko jednego znaku może zmienić cały sens zdania, przykładowo:

Вах хакъарт кпанд.
To jest jabłko.
Znaczenie: To jest jabłko.

W tym zdaniu nie ma w ogóle informatora (można przed zdaniem postawić cyfrę zero lub jeden, czyni się tak w szkołach, choć w codziennym użyciu się tego nie robi). Daje to zdanie oznajmujące. Wobec tego zdanie przeczące tworzy się w następujący sposób:

“Нє„ вах хакъарт кпанд.
Nie to jest jabłko.
Znaczenie: To nie jest jabłko.

Można również tworzyć przeczenia innego typu:

“Хаsтіха„ вах хакъарт кпанд.
Niemożliwe to jest jabłko.
Znaczenie: Niemożliwe, żeby to było jabłko.
“Ачєма„ вах хакъарт кпанд.
Mam nadzieję to jest jabłko.
Znaczenie: Mam nadzieję, że to jest jabłko.

Podobnie tworzy się pytania za pomocą uniwersalnego

“Щах„ вах хакъарт кпанд.
Czy... to jest jabłko.
Znaczenie: Czy to jest jabłko?

Podobne zdania można tworzyć wstawiając odpowiednio inne znaki.

Fleksja[]

Język ahtialański w żadnej postaci nie posiada fleksji rozumianej jako odmianę (zamianę) końcówki pewnego tematu, zaś rozumianą przez dodanie końcówek do rzeczownika czy czasownika posiada, choć w znikomym stopniu. Wiadomo jednak, że w przyszłości język ahtialański będzie posiadał przypadki - ile i jakie na razie nie wiadomo.

System liczenia[]

Istnieją trzy sposoby liczenia:

  • oparty na liczbie pięć (base-5), wymarł w starożytności wyparty przez przybyły wraz z językiem greckim i łacińskim system dziesiętny;
  • oparty na liczbie dziesięć (base-10, dziesiętny), pojawił się w starożytności i trwał aż do XIX wieku;
  • oparty na liczbie szesnaście (base-16, hexadecimal, szesnastkowy), pojawił się w XIX wieku i wyparł system dziesiętny, choć nie całkowicie

Obecnie stosuje się system szesnastkowy, czyli taki, który posiada szesnaście cyfr:

0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A, B, C, D, E, F

W tym układzie B to liczba 11, zaś E: 14. Dziesiętna liczba "16" w układzie szesnatkowym to "10", "255" to "100". Kolejne cyfry wraz nazwami i skrótami to:
0 - кшєг - КІ (KI)
1 - оноз - О (O)
2 - дуі - ДІ (DI)
3 - ізна - І (I)
4 - пає - ПІ (PI)
5 - јауа - Ю (Ū)
6 - црє - БІ (BI)
7 - жарє - ЖІ (WI)
8 - љаѯу - ЉІ (LI)
9 - наі - НІ (NI)
A (10) - мєа - МІ (MI)
B (11) - sіж - SІ (SI)
C (12) - ӓгє - ӒІ (ÂI)
D (13) - доон - ДО (DO)
E (14) - шаг - ШІ (ŞI)
F (15) - ыљ - Ы (Y)
Owe skróty (najbardziej na prawo na liście, podane w cyrylicy i alfabecie łacińskim) mają dwojaką funkcję. Po pierwsze tworzą rzeczowniki w liczbie mnogiej aż do cyfry szesnaście (w języku polskim poprawne są tylko trzy takie skróty: mono-, dwu- oraz trój-). Jednak ich najważniejszą funkcją jest tworzenie większych liczb. Odpowiednie przedziały liczbowe posiadają swoją nazwę:
Poniższa lista przedstawia przedziały liczbowe, które posiadają swoje nazwy. Nazwy te łączą się ze skrótem zwykłej cyfry i połączone dają większe liczby. Przedział jest oznaczony dwa razy: "HEX" oznacza liczby szesnastkowe, zaś "DEC" oznacza liczby dziesiętne (wartości identycznej, lecz inny zapis).

  • HEX: 10 - 1F; DEC: 16 - 31; sufiks "-раја";
  • HEX: 20 - 2F; DEC: 32 - 47; sufiks "-даја";
  • HEX: 30 - 3F; DEC: 48 - 63; sufiks "-каја";
  • HEX: 40 - 4F; DEC: 64 - 79; sufiks "-наја";
  • HEX: 50 - 5F; DEC: 80 - 95; sufiks "-ваја";
  • HEX: 60 - 6F; DEC: 96 - 111; sufiks "-љаја";
  • HEX: 70 - 7F; DEC: 112 - 127; sufiks "-sаја";
  • HEX: 80 - 8F; DEC: 128 - 143; sufiks "-хаја";
  • HEX: 90 - 9F; DEC: 144 - 159; sufiks "-паја";
  • HEX: A0 - AF; DEC: 160 - 175; sufiks "-заја";
  • HEX: B0 - BF; DEC: 176 - 191; sufiks "-баја";
  • HEX: C0 - CF; DEC: 192 - 207; sufiks "-шаја";
  • HEX: D0 - DF; DEC: 208 - 223; sufiks "-цаја";
  • HEX: E0 - EF; DEC: 224 - 239; sufiks "-таја";
  • HEX: F0 - FF; DEC: 240 - 255; sufiks "-къаја";
  • HEX - 100; DEC: 256; nazwa to кітра (jedna setka).

Dziesiątki mają sufiks -тра, zaś tysiące -ратє.

Przykładowe teksty[]

Modlitwa Pańska[]

Poniżej znajduje sie przykład modlitwy Pańskiej:

‘Ір на Таука, љу хакъа хін наарт
sаавsт ір Љу дєћ
дљавsтаак ір Љу нєа
хакъаакъ ір Љу фаікє
хакъ хін нарт, хакъ хін љан
ір на орік Љу кір sар на фрєо
sє аљіакавsт ю ноор ір на
хакъ на аљіакавsт ір на ноор
хєнно трєно вєрха аљіакавsт ір на ноорякы.’

Hymn ahtialański[]

Hymn zarówno języka ahtialańskiego jak i związku ahtialańskiego:

‘Ір віру тљамі
быsє єsтыріавsтааран
бёпаs sє ламінє ампі
љурі вах амія
Кіљи юморі аљокавsт
sтау маара ssӓпӓда
хо оон sє лао sємєнчі
рхаінавовsтӧд паљан
Хєцра ю онтра
інтра ю ҳаван
[фнуба] юртавsт єт вєрха
јака увєр ҳаван!’

Biblia ahtialańska[]

Fragment Biblii ahtialańskiej (Talenna), rdz 2,10 - 2,13:

10‘Sє тар ЄДІН мым таґімвsтє кє хатӧд дља ю пає мымы.
11Так ю фу оноз - Пішон; љурі вах мым вєртаґімвsтӧд вєрљарє коаху Ахавіsтє; љурі ззаітъан хакъа аљууміs.
12Sє аљууміs ю љурі коаху хакъа вєр ня; љурі ззаітъан хака трєно љаккуман іян sє туігєр танті.
13Так ю мым фу дуі - Гіхон; вєртаґімвsтє хат вєрљарєхін коаху Куш.’

Przydatne zwroty[]

  • Witaj! - Sіна!/Атъама!
  • Jestem Polakiem/Polką. - Вар хакъ Пољак.
  • Jestem Amerykaninem. - Вар хакъ Амєрикак.
  • Czy jesteś Koreańczykiem? - [Щах] љу хакъа Хангугак?
  • Przepraszam, nie rozumiem po ahtialańsku. - Іртін нє вар на тєравsтє sєн ахтіаљєдаі кієнау.
  • Znam język polski, angielski, rosyjski, hiszpański i trochę wietnamskiego. - Вар на ік юртавsт sєн пољієдаі, інгљедаі, руsедаі, єsпанедаі кієнауы sє та вієтдаі.
  • Nazywam się ... - Ір вар дєћ хат ...
  • Jak masz na imię? - [Щах] ір љу дєћ?
  • Jakiego jesteś wyznania? - [Щах] љу іљљавsт хін?
  • Czy mógłbyś/mogłabyś podać mi swój adres e-mail? - [Щах] љу на ік аљін-ік ір љу e-mail sака?
  • Skąd jesteś? Gdzie mieszkasz? - [Щах] љу хакъа sар? [Щах] љу sєртівsт хін?
  • Jakiego systemu operacyjnego używasz na swoim komputerze? - Тікіу ОS љу ћєдуквsтє єт ір љу єєнтак?
  • Zadzwoń~ - Міня ін~
  • Zgadzam się. - Зоутар.
  • Nie zgadzam się. - Нє.
  • Czy możesz powtórzyć? - Хіт љу на даі?
  • Zadzwonię na policję! - Вар аак міня ін sар ҝахара!
  • To oznacza wojnę - Љурі вах ҳаван.
  • Rozwalę ci dom, frajerze! - Фрєо вар аак драгновsтє ір љу каіда, буку!
  • Skąd klikash? - [Щах] акіма љорінавsт?
  • Ile mash lateq? - [Щах] акіма ір љу ума?
  • Czy mogłaby pani zabrać stąd tyłek? - [Щах] аљу ік абадівsт ір љу таібар?
  • Ran twych niegodnam całować - [Нє] вар ік аґівsта ір љу шєєкы!
  • Bierz mnie, tygrysie! - [Фнуба] аљок-ік вар, дунна!
  • Tak. - Вак.
  • Nie. - Нєє (нє).
  • Umyj się. - [Кіарі] ыѱадавsт.
  • Gdzie najbliższy kantor wymiany walut/bank/szpital/straż pożarna/policja/ambasada/wojsko? - [Щах] љарє хат ніка sунда монєѯі/sунда/кун баана/кун фонка/ҝахара/гункаіда/бааs ю туаак sтаб?
  • Pomocy! - Ҳаада!
  • Jak się czujesz? - [Щах] љу бія?
  • Czy jesteś ranny? Potrzebujesz pomocy? - [Щах] љу зыыну? [Щах] љу мако вах?
  • Proszę. - Хіт.
  • Dziękuję. - Ацрєу.
  • Przepraszam. - Іртін.
Advertisement